Sveitarstjórnarmál - 01.06.2001, Blaðsíða 41

Almenningsbókasöfn
hópar ekkert með sumt efni að gera en svarið við
því er að hægt er að búa til svonefnda sýndar-
gagnagrunna til að takmarka leitir fyrirfram og því
ættu litlu börnin á fyrstu árum grunnskólanáms
aðeins að finna efni á íslensku sem hæfir þeirra
aldri. Bæði er hægt að velja þessa sýndargrunna,
eins og t.d. ef notandi ætlar einungis að leita í
handritum, velur sá hinn sami handritagrunninn.
Þegar um böm er að ræða er hægt að tengja
sýndargrunnana ákveðnum notendum eins og þeim
sjálfum, kennurum eða bókasafnsfræðingum/bóka-
vörðum viðkomandi skóla.
Nú á tímum rafrænnar útgáfu tímarita, bóka,
gagnagmnna o.s.frv. er þörf á aðgangsstýringu.
Jafnvel þótt búið sé að semja um landsaðgang að
rafrænum tímaritum og gagnagrunnum til að
auðvelda upplýsingaöflun er ólíklegt að í framtíð-
inni verði allt rafrænt efni öllum opið. Bæði getur
þörfin fyrir efnið verið mjög sértæk, bannað
börnum, eða aðgangur takmarkaður út frá peninga-
legu sjónarmiði, þ.e. a.s. það getur verið of dýrt að
kaupa aðgang fyrir fleiri en þá sem þurfa að nota
viðkomandi miðil. Aðgangsstýring er mikilvægur
þáttur kerfisins, bæði er hægt að stýra á grundvelli
bókasafns og lánþegategunda, t.d. fá allir háskóla-
nemendur aðgang að ákveðnu efni, almenningur
fær annars konar mengi o.s.frv.
Viðmót
I nýju kerfi er mikilvægt að vera með nútímalegt
viðmót. Eins og fyrr sagði verður kerfið með vef-
aðgang fyrir almenna notendur og „Windows“-
viðmót fyrir starfsmannaþætti kerfisins. í vef-
aðgangi getur hvert bókasafn sett mark sitt á
skjámyndir. Söfhin geta t.d. haft auðkennismerki
hvers sveitarfélags á upphafsmyndum. Mögulegt
verður að senda tilkynningar og pantanir í rafrænu
formi. Það mun spara söfnunum og þá sérstaklega
skólasöfnum mikla vinnu og fjármuni í pappír,
umbroti og póstburðargjöldum. Kröfuharðir
upplýsinganeytendur krefjast árvekniþjónustu.
Árvekniþjónusta gerir sérfræðingum jafnt sem
venjulegum (bókelskendum) bókavinum fært að
velja ákveðin sérfræði- og/eða áhugasvið, tímarit
eða titla og mun kerfið sjálfkrafa senda tölvupóst
til viðkomandi þegar nýtt efni á þeirra sviði berst
safninu.
Aðgengi
Jafnrétti og öflug byggðastefna er grunnhug-
myndin að baki landskerfi bókasafna. Allir lands-
menn munu hafa sama aðgang að upplýsingum,
þ.e. bókum, tímaritum, myndböndum, handritum,
rafrænum gögnum o.s.frv., óháð búsetu, stétt eða
stöðu. Intemetið opnar dyr. Bókasafnskerfið
verður aðgengilegt á bókasafninu jafnt sem heima
í stofú. Vissulega vantar mikið upp á að allir séu
með tölvu og tengingu við Internetið en því er til
að svara að allir munu geta tengst kerfinu á næsta
bókasafni.
Landið sem heild tengist bókasöfnum, gagna-
grunnum og öðmm upplýsingaveitum hvar sem er
á jarðarkringlunni og opnar nýjar víddir fyrir
íbúana óháð búsetu. Hægt er að tengjast öðrum
bókasöfnum og upplýsingaveitum með hjálp sam-
skiptastaðalsins Z39.50. Þessi staðall leiðir til þess
að notandinn er ávallt í sama skipanaumhverfi,
óháð hvaða kerfi og á hvaða tungumáli leitað er.
T.d. ef notandi tengist Library of Congress í
Bandaríkjunum eða Peking-háskólanum í Bejing í
Kína þá haldast skipanir og hjálpartextar á íslensku
eða hveiju því tungumáli sem valið var. Hægt
verður að breyta tungumáli skjámynda en
lágmarkskrafa er að kerfið verði á íslensku, ensku
og dönsku.
Framtíðarsýn
Stefnt er að því að virkja bókasafnskerfið sem
allsherjar upplýsingaveitu með notkun nýjunga í
tækni og upplýsingamiðlun. Með það að leiðarljósi
fylgir með í kaupunum aðgangur að Metalib- og
SFX-kerfunum frá Ex Libris sem gera kleifl að
byggja upp rafræn söfn og tengja saman efni úr
ólíkum gagnagrunnum.
Framtíðarsýn landskerfis bókasafna felst í orð-
anna hljóðan, þ.e.a.s. tengja öll bókasöfn landsins
í eitt upplýsingakerfi. Þjóðhagsleg hagræðing næst
með samnýtingu bókakosts, mannafla, sérfræði-
þekkingar o.s.frv. Þjónustustig bókasafna mun
aukast og þjónusta verða samræmd safna á milli.
Þátttaka í kerfinu mun efla samvinnu bókasafn-
anna til hagræðis fyrir notendur. Hagkvæmi í
innkaupum eykst því dregið verður úr tvíkaupum
og þar með verður hægt að auka fjölbreytni safn-
kosts á landsvísu.
Greinin er samhljóða erindi sem höfundur flutti á UT2001, ráð-
stefnu um upplýsingatœkni í skólastarfi, sem haldin var í Borgar-
holtsskóla i Reykjavik 9. og 10. mars sl.