Sveitarstjórnarmál - 01.06.2001, Blaðsíða 18

Þjóðlegur fróðleikur
Því taldi sýslumaður réttast að leigja skóginn
hjáleigubændum Þingvallastaðar - og eins mikinn
skóg og þeir kæmust yfir. Þar væri fremstur í
flokki Kristján hreppstjóri Magnússon í
Skógarkoti, enda öðrum áhugasamari fyrir því að
skógurinn eyddist ekki. „En Einarsen prestur er hér
þekktur fyrir að vera lítill fjárgæslumaður og sem
embættismaður getur hann ekki gefið sér nægan
tíma til að hafa þá umsjón með skóginum sem
nauðsynleg er.“U)
Prestur skoðar atferli sóknarbarna sinna
Nú brá séra Einar á Þingvöllum geiri sínum í
aðra átt, að annexíu sinni í Grafningshreppi, sem
var Úlfljótsvatnssókn. Á þeim árum var búið þar
Villingavatn.
14 búum á 13 bæjurn og voru bændur býsna
samhentir í lífsbaráttu sinni. Ekki er vitað hvenær
slettist fyrst upp á vinskapinn við hinn nýja
Þingvallaprest, en forboði þess er eftirfarandi saga
frá fyrsta embættisári séra Einars:
„Þegar séra Einar messaði í fýrsta sinn á Úlf-
ljótsvatni og var að þjóna fyrir altari, vildi það
einkennilega atvik til, að tittlingur flaug inn um
glugga, sem var fyrir ofan altarið, lenti beint í
höfuð presti og festist þar með klær og nef.
Meðhjálparinn, Gísli hreppstjóri á Villingavatni,
stóð þá upp og losaði fuglinn úr hárinu á presti.“l2>
Gísla hreppstjóra fannst þetta vera fyrirboði þess
að nokkuð yrði embættisferill séra Einars óvenju-
legur. En nú bar það við að sóknarbóndi einn í
Grafningnum, Eyjólfur Ásgrímsson á Torfa-
stöðurn, bar það í prest að Grafningsbændur svikju
meira eða minna undan tíundina. Þar í var prests-
tíundin fjórði partur og kom við Þingvallaprest.
Átaldi hann sóknarbændur úr prédikunarstóli fyrir
þessi ætluðu tíundarsvik, en á móti skoruðu þeir á
prest að leitast við að sanna þennan áburð og kæra
hann síðan til sýslumanns. Séra Einar stóðst ekki
frýjunarorðin og þann 31. desember 1826 reit hann
Þórði Sveinbjörnssyni, sýslumanni í Hjálmholti,
bréf það sem hér er upphafið að:
„Talaði ég til þeirra af prédikunarstól“
„I Grafningshreppi eru eins og annars staðar
menn, sem eiga að svara tíund af fénaði sínum.
Þegar ég um árið varð sóknarprestur þeirra,
heyrði ég það í ræmi meðal fólks, að engir menn
legðu í vanda sinn að svikja eins tíundargjörð sína
eins og þeir, og þó væri hreppstjórinn hvað lak-
astur. Síðan er ég kominn að þráfaldri raun um
sannleika þessa alræmis ... og talaði ég til þeirra
af prédikunarstól þann 20. sunnudag eftir trini-
tatis seinastliðinn varúðarorð um það efni
framvegis ... En sunnudaginn þar næstan er ég
flutti messugjörð hjá þeim, eður þann 25. sunnu-
dag eftir trinitatis, veittust bændur að mér eftir
tíðagjörðina inni í húsum kirkjubóndans og
hreppstjórinn í fararbroddi.“
Séra Einar taldi að Gísla hreppstjóra hefði þótt
„orð mín svæsin, eins og ósönn, og tilhélt mér að
ákæra, að mér fremur virtist, orð mín sjálfs en
tíundargjörð þeirra“. Tilnefndi prestur síðan 10
Grafningsbændur sem hann ákærði fyrir ranga
fénaðarframtölu til tíundar haustið 1826. En þeir
voru:
Þorleifur Guðmundsson á Nesjavöllum,
Grímur Þorleifsson á Nesjum,
Þórður Magnússon á Ölvesvatni,
Gisli Gíslason, hreppstjóri á Villingavatni,
Þórður Gíslason á Úlfljótsvatni,
Guðmundur Þorvaldsson í Hlíð,
Bjarni Kolbeinsson á Stóra-Hálsi,
Magnús Bjarnason á Litla-Hálsi,
Guðmundur Jónsson á Torfastöðum og
Ólafur Jónsson í Tungu.
Séra Einar undanskildi flóra bændur, þá Sigurð
Jónsson í Hagavík, Þorvald Ingjaldsson í Króki og
Eyjólf Ásgrímsson á Torfastöðum, „sem varla
munu eiga meira en talið er, því bæði hafa þeir að
undanfornu verið hinir fátækustu og ekkert mátt
missa til undanskota". Hinn fjórði var efnabóndinn
Ögmundur Jónsson á Bíldsfelli, „hjá hverjum
vafalaust er allsnotur tíundargjörð“.13)