SunnudagsMogginn - 19.08.2012, Blaðsíða 24

Saga Skálholts er magnþrunginnsamofinn þáttur sögu Íslands fráþví skömmu eftir kristnitöku Ís-lendinga árið 1000. Það er engin
tilviljun að Skálholt hefur verið kallað
höfuðból Íslands öldum saman, þar var
höfuðankeri Íslendinga og tilþrif í fræð-
um, heilagri trú, sjósókn og margs konar
tilþrifum sem flæddu um allt land eins og
lækir og vötn falla frá meginfljótinu. Saga
Skálholts er umvafin ævintýrum og yndi,
vonum og þrá, en líka harmleik, ofbeldi
og valdbeitingu af verstu gerð. Marg-
slungin saga íslensku þjóðarinnar er eng-
um einum stað eins tengd og Skálholti.
Það skiptir miklu máli að hlúa að Skálholti
með sóma og reisn vegna þess að um leið
hlúum við að mannrækt og kærleika okk-
ar fólks, virðingu fyrir sögu okkar og
hefðum, kjölfestunni sem við byggjum á
þrátt fyrir allt. Sá sem hirðir ekki um upp-
runa sinn er illa staddur. Framtíð sjálf-
stæðis íslensku þjóðarinnar byggist á
þessari rækt.
Líklega hefur engin bygging á Skálhols-
stað verðið jafn tryggur fylgifiskur Skál-
holts og Þorláksbúð sem kennd er við
Þorlák helga biskup í Skálholti 1178 til
1193. Þorláksbúðar er fyrst getið á 13. öld
og hún kemur og fer á víxl eins og sagt er,
gegnir margvíslegum hlutverkum, en
rústin og tóftin hélt alltaf velli og gerir enn
því nú er Þorláksbúð risin á uppruna-
legum grunni og stefnan á legu Þorláks-
búðar ber vott um þann sið sem þá ríkti
með tilliti til afstöðu sólar. Í gegnum ald-
irnar hefur Þorláksbúð alltaf verið ein-
skipa norðan dómkirkjunnar, en Skál-
holtsskóli hinn gamli og flestar
staðarbyggingar sunnan kirkjunnar.
Gissur hvíti byggði fyrstu kirkju Skálholts
„Gissur hvíti lét gjöra hina fyrstu kirkju í
Skálholti og var grafinn að þeirri kirkju,“
segir í Hungurvöku. Sú kirkja varð dóm-
kirkja Íslendinga um leið og Ísleifur sonur
Gissurar varð fyrsti biskup Skálholts
um 50 árum eftir kristnitöku. Sú
kirkja stóð fram á daga Gissurar
biskups Ísleifssonar (1082-
1118) sem tók við bisk-
updómi eftir föður sinn.
Gissur hvíti reisti
fyrstu kirkjuna á
háhól Skálholts. Þorlákur helgi Þorláksson
varð 6. Biskup Skálholts, tók við af Klængi
Þorsteinssyni (1152-1176). Klængur hafði
reist stóra kirkju í Skálholti. Þá kom Þor-
lákur helgi til sögunnar og það er merki-
legt hvernig sagan les sig stundum sjálf,
því sagnirnar segja að Þorlákur helgi hafi
endurbyggt gamalt hús á háhólnum, sem
síðan var við hann kennt, Þorláksbúð,
sem að öllum líkindum er byggt upp á rúst
fyrstu kirkjunnar í Skálholti, kirkju Giss-
urar hvíta. Það er með ólíkindum hvernig
tóft Þorláksbúðar og búðin sjálf hefur
staðið af sér storma sögunnar.
Áheitareikningur á Þorláksbúð Þorláks
helga, verndardýrlings Íslands
Þorlákur helgi var gerður að dýrlingi í
Vatíkaninu í Róm, en hann er eini Íslend-
ingurinn sem hefur komist í dýrlingatölu
og er verndardýrlingur Íslands. Það hefur
þótt gott og farsælt að heita á Þorlák helga
og Þorláksbúðarfélagið hefur ákveðið að
opna áheitareikning tengdan Þorláki
helga og Þorláksbúð. Reikningurinn er í
Arion banka á Selfossi og hefur númerið
1193 sem er dánarár Þorláks helga, en
hann dó 23. desember 1193 og er Þorláks-
messa kennd við hann. Alþingi, Kirkjuráð
og fjölmörg fyrirtæki og ein-
staklingar hafa heitið styrkjum og
styrkt verkefnið sem verður
þjóðareign, en nokkuð er í
land að endar nái sam-
an.
Þegar áhuga-
mannafélag um endurbyggingu Þorláks-
búðar út frá gömlu rústum búðarinnar var
stofnað fyrir 7 árum var strax hafist
handa. Í stjórn Þorláksbúðarfélagsins hafa
átt sæti séra Sigurður heitinn Sigurðarson,
vígslubiskup í Skálholti, Kristinn Ólason,
fyrrverandi Skálholtsrektor, séra Egill
Hallgrímsson, sóknarprestur í Skálholti og
Árni Johnsen alþingismaður sem hefur
verið formaður frá upphafi og stýrt fram-
kvæmdinni. Það var hugmynd séra Sig-
urðar vígslubiskups að byggja upp Þor-
láksbúð að ósk heimamanna í Skálholti
um langa tíð, en hann fékk Árna til að
gegna formennsku og stýra verkefninu.
Þorláksbúð er ætlað að vera þjóðareign
undir vörslu og stjórn Skálholts. Frá upp-
hafi lágu fyrir þau markmið hjá stjórn
Þorláksbúðarfélagsins að í húsinu gætu
verið minni kirkjulegar athafnir, tón-
leikar, fyrirlestrar og önnur menningar-
starfsemi auk þess að Þorláksbúð er spegill
af Íslandssögunni í byggingarlist og um-
gjörð kristni. Þorláksbúð Þorláks helga er
helgur staður, hús Guðs í gegnum ald-
irnar.
Allur undirbúningur við rétta aðila.
Í upphafi áttu Sigurður vígslubiskup og
Árni fjölmarga fundi með Kristínu Huld
Sigurðardóttur, forstöðumanni Forn-
leifaverndar ríkisins, og starfsfólki stofn-
unarinnar sem staðfesti og samþykkti þær
hugmyndir sem átti að byggja á og lagði á
ráðin um grunngerð hússins tengt gömlu
rústunum, sem eru grunnur og hluti
hinnar endurreistu Þorláksbúðar. Allir
réttir aðilar voru upplýstir um gang mála
og verkefnið samþykkt formlega sam-
kvæmt lögum og reglum af Fornleifavernd
ríkisins, stjórn Skálholts, Kirkjuráði og
Bláskógabyggð. Nokkurri gagnrýni var
beint að verkefninu á lokastigi þegar verið
var að leggja síðustu hönd á smíði hússins
með síðustu fjölum í þaki, en verkefnið
hafði þá verið í gangi í 5 ár. Ugglaust má
alltaf deila um minnstu formsatriði, en nú
er Þorláksbúð fullbyggð, völundarhús þar
„Það er dásamlegt að
geta farið inn í Þorláksbúð“
Endurreisn og smíði Þorláksbúðar í Skálholti er
lokið, mögulega elsta endurbyggða hús á Íslandi
á rúst fyrstu kirkju Skálholts sem Gissur hvíti
reisti nokkru eftir Kristnitöku árið 1000. Eftir er
að búa Þorláksbúð lausamunum, lýsingu og
fleiru.
Grein: Árni Johnsen
Ljósmyndir: Ragnar Axelsson rax@mbl.is
Þorláksbúð endurreist við Skálholtsdómkirkju, fullbyggð á nær 1000 ára rúst.
Framhlið Þorláksbúðar handunnin með sérsmíðuðum járnum á úti-
hurð, allt í hefðbundnum íslenskum byggingarstíl.
24 19. ágúst 2012