Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.07.2013, Síða 54

BÆKUR LJÓSMYNDUN
Sigfús Eymundsson – Myndasmiður
bbbbb
Höfundur texta: Inga Lára Baldvinsdóttir.
Ritstjóri: Steinar Örn Atlason.
Myndaritstjórar: Inga Lára og Ívar Brynjólfs-
son. Ívar annaðist einnig myndvinnslu.
Hönnun og umbrot: Bergdís Sigurðardóttir.
Þjóðminjasafn Íslands, 2013. 196 bls.
L
oksins er komin út vegleg bók um Sig-
fús Eymundsson (1837-1911), „frum-
kvöðul í íslenskri ljósmyndun“ eins og
undirtitillinn heldur réttilega fram. Og
verkið veldur ekki vonbrigðum, þvert
á móti, Sigfús Eymundsson – Myndasmiður er
glæsilegt verk í stóru broti með úrvali áhrifa-
ríkra ljósmynda; sannkallað stoðrit um fyrsta
íslenska ljósmynd-
arann sem eitthvað
kvað að. Einn merk-
asta ljósmyndara ís-
lenskrar sögu – þann
besta segja sumir og
færa fyrir því sann-
færandi rök þótt allt-
af sé erfitt að bera
saman fulltrúa ólíkra tímaskeiða á faglegan
hátt. Þá verður smekkur að ráða en víst er að
Sigfús var framúrskarandi og formvís ljós-
myndari.
Langt er síðan vel þekkt bók Þórs Magn-
ússonar, fyrrverandi þjóðminjavarðar, með
myndum Sigfúsar Eymundssonar kom út. Var
það í fyrsta sinn sem gefin var út hér á landi bók
helguð sögulegum verkum eins ljósmyndara, en
efnistökin voru frekar söguleg en fagur-
fræðileg. Rýnt var í staði og byggingar sem Sig-
fús hafði myndað aftur á 19. öld, út frá heim-
ildagildinu frekar en listfengi ljósmyndarans, og
ljósmyndir til dæmis skornar til svo þær þjón-
uðu umbrotinu og umfjöllunarefninu. Því er
ekki að skipta í nýju bókinni, enda aðrir tímar
og útgáfa ljósmyndaefnis hefur tekið stór-
stígum framförum. Eins og vera ber er lykil-
verkum Sigfúsar pakkað hér inn á faglegan
hátt, í stílhreinu verki, svo myndirnar sem
valdar eru njóti sín sem best, vel prentaðar og
óskornar eins og þær hafa varðveist á gler-
plötum ljósmyndarans.
Skyldueign fyrir ljósmyndara
Eins og fram hefur komið í viðtölum við Ingu
Láru Baldvinsdóttur, höfund textans og fag-
stjóra Ljósmyndasafns Íslands í Þjóðminja-
safni, þá hafa þau Ívar Brynjólfsson samstarfs-
maður hennar rýnt saman í verk Sigfúsar um
langt árabil og um leið verið að undirbúa þetta
merka verk. Grundvallaratriði vinnunnar var að
skilja milli mynda Sigfúsar og Daníels Daníels-
sonar, mágs hans, sem kom fyrst að rekstri ljós-
myndastofu Sigfúsar árið 1883, og tók hann síð-
ar alveg yfir. Enda Sigfús maður ekki
einhamur; auk þess að vera fyrsti stofu-
ljósmyndarinn í Reykjavík og helsti skrásetjari
íslensks mannlífs, staða og landslags á 19. öld í
ljósmyndum, þá rak hann bókaverslunina sem
enn ber nafn hans, gaf út bækur, sinnti bók-
bandi og seldi vesturförum miða úr landi, auk
annarra verka.
Sigfús nam bókbandsiðn og starfaði við fagið,
fyrst á Vopnafirði en síðar í Kaupmannahöfn,
Kristjaníu og loks í Bergen árið 1864. Þar lærði
Sigfús að ljósmynda hjá Hans Ulseth og byrjaði
að vinna við ljósmyndun. Vorið 1866 var hann
kominn til Íslands og auglýsti til sölu myndir af
kunnum Íslendingum, sem hann hafði safnað
saman, og fór til Ísafjarðar í fyrstu myndatöku-
ferðina. Næstu tvö sumur myndaði hann í
Reykjavík, yfir björtustu sumarmánuðina, og
var í Stykkishólmi 1868. Það var svo árið 1871
sem Sigfús hafði komið sér fyrir í Lækjargötu 2
og gerði sig gildandi sem ljósmyndari staðarins.
Í fróðlegum, fagmannlegum og liprum texta
rekur Inga Lára sögu Sigfúsar og styðst við
fjölda heimilda, þar á meðal bréfaskipti þeirra
Jóns Sigurðssonar. Þá brýtur hún sögu þessa
merka frumkvöðuls upp með athyglisverðum
innskotsköflum, eins og um söfnun Sigfúsar á
íslenskum mannamyndum, ljósmyndun hans á
þjóðhátíðinni 1874, þar sem hann var jafnframt
framkvæmdastjóri, umfjöllun um skyggnusýn-
ingar og aðgreiningu mynda Sigfúsar og Daní-
els. Þá fjallar Inga Lára um útbreiðslu ljómynd-
unar á Íslandi á 19. öld, um draum Sigfúsar um
útgáfu á ljósmyndum af Íslandi og um ómetan-
lega varðveislu plötusafns hans. Í bókarlok má
lesa um hvað gefur að líta á hverri mynd.
Stærsti hluti glerplötusafns ljósmyndastofu
Sigfúsar er varðveittur í Ljósmyndasafni Ís-
lands í Þjóðminjasafninu. Þorri myndanna er af
fólki, teknar á stofunni, enda byggðist rekst-
urinn á slíkum myndum. Fyrsti hluti bók-
arinnar er helgaður mannamyndum sem víst er
að Sigfús hefur sjálfur tekið, á Ísafirði, í Stykk-
ishólmi, á Eyrarbakka og í Reykjavík. Þær eru
settar saman nokkrar á síðu og gefa gott dæmi
um nálgun Sigfúsar á þessu sviði, en megin-
áherslan er hins vegar á landslags- og bæjar-
myndir, enda lá snilli hans þar. Í safninu eru 264
slíkar myndir sem fullvíst er talið að séu teknar
af Sigfúsi, og þar eru margar gersemar. Glögg-
lega má sjá hvernig sýn hans hefur skýrst á
fyrstu árunum, hann fer að byggja myndirnar á
markvissari hátt horn í horn og stillir fólki upp í
myndfletinum eins og færasti danshöfundur.
Alltaf til að heildaráhrifin verði sem best. Ekki
er annað hægt en dást að hafnarmyndum frá
Reykjavík, sýn ljósmyndarans frá Skólavörð-
unni niður eftir Skólavörðustíg og út á sundin,
myndum af kaupskipi á Eyrarbakka, af Mar-
ardal við Hengil, Hvammsvíkurmyndinni og
manninum sem stendur einn í Aðalstræti
snemma á áttunda áratug 19. aldar. Þetta er ís-
lensk klassík – þjóðargersemar.
Í þeim tilvikum þegar frumprent eru birt er
myndaspjaldið sem þau eru límd á einnig sýnt,
og er það vel. Stundum hefur verið skrifað á
spjöldin, önnur bera þess merki að hafa verið
handfjötluð; tíminn hefur liðið og sumar mynd-
anna eru máðar, en heillandi. Aðrar eru skann-
aðar eftir glerplötunum og er myndvinnsla og
prentun alls úrvalsins fyrsta flokks. Val verk-
anna er firnagott. Þá er full ástæða til að hrósa
hönnun bókarinnar; myndirnar eru settar fram
á tímalausan hátt en 19. öldin og sú 21. mætast á
áhugaverðan hátt í leturvali og ekki síst fyrir-
sagnaletrinu.
Útgáfa bókarinnar helst í hendur við sýningu
á verkum Sigfúsar Eymundssonar í Myndasafni
Þjóðminjasafnsins. Þar gefur bæði að líta fá-
dæma fallegar frummyndir ljósmyndarans,
landslag, bæjar- og mannamyndir, sannkallaða
þjóðardýrgripi, og fagmannlegar handstækk-
anir Ívars Brynjólfssonar eftir plötum Sigfúsar.
Enginn áhugamaður um ljósmyndun og Ísland
19. aldar má missa af þeim merkisviðburði sem
sýningin er, og eins er bókin skyldueign fyrir
alla ljósmyndara og áhugamenn um miðilinn.
Þetta er hornsteinn íslenskrar ljósmyndunar.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Hornsteinn íslenskrar ljósmyndunar
Reykjavíkurhöfn, um 1875-80. Ein fádæma fallegra ljósmynda Sigfúsar Eymundssonar sem varðveittar eru í Ljósmyndasafni Íslands.
Ljósmyndasafn Íslands/Þjóðminjasafn
Útsýni yfir Hvammsvík í Hvalfirði, fyrir 1884. Tilkomumikil landslagsmynd frumkvöðulsins.
Óþekktur maður á ljósmyndastofu Sigfúsar Ey-
mundssonar um 1880. Höfundur veltir fyrir sér
hvort það kunni að hafa verið verk Sigurðar
Guðmundssonar málara.
* Alltaf til að heildar-áhrifin verði sembest … Þetta er íslensk
klassík – þjóðargersemar.
54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.7. 2013
Menning