Morgunblaðið - Sunnudagur - 27.04.2014, Qupperneq 47

gott og blessað. En hvað eru öfgar? Það hugtak virð-
ist býsna loðið og teygjanlegt eins og annað hugtak
þótti forðum. Það er þó eins og viðtekin og ófrávíkj-
anleg regla að öfgarnar sé aðeins að finna hægra
megin við miðjuna og þurfi ekki að fjarlægjast hana
mikið til þess að lenda undir stimplinum. Vinstra
megin við miðjuna sjá þessir snillingar engar öfgar,
a.m.k. ekki gleraugnalaust.
Engin pólitísk stefna hefur þó á seinni öldum farg-
að jafn mörgu fólki og haldið því kúguðu jafn lengi og
kommúnisminn. Honum ætti að vera óhætt að skipa
vinstra megin við miðjuna. Nasismi Hitlers var djöf-
ullegur og þau 12-14 ár sem hann hélt öllu í heljar-
greipum í Þýskalandi og síðari hlutann í drjúgum
hluta Evrópu, en samt er ekki hægt að koma honum
upp í fyrsta sætið framhjá kommúnismanum. Þessir
tveir verða að deila því. Mannfallstölurnar voru enn
meiri hjá síðartalda óvætti mannkynsins og tíminn til
kúgunar og undirokunar varð svo miklu lengri. Og
stendur enn, þótt menn leitist við að horfa fram hjá
því. Það sjá engir neitt að því að velja menn til hárra
embætta í lýðræðisríki sem gætu ekki neitað því (og
könnuðust við glaðir) að hafa verið Trotskíistar eða
Maóistar fram í þann tíma að þeir voru orðnir full-
þroskaðir menn og lokið sínu námi í frambærilegum
skólum. Myndi sama gilda um nasista? Svari hver
fyrir sig. Þegar virt nóbelsskáld deyr þykir vera
minningu þess til framdráttar að birta margar mynd-
ir af því kjassandi Fidel Castro. Hann er auðvitað lít-
ið peð hjá helstu riddurum kommúnismans en hann
gerði þjóð sinni það sem hann gat sem slíkur og kúg-
un hennar er enn haldið áfram í nafni hans og fjöl-
skyldunnar, þótt klærnar haldi ekki jafn fast og
forðum. En þessi alheimsógeð, kommúnisminn og
nasisminn, eru ekki lengur mælistikan sem hægt er
að nota yfir framboð og fylkingar sem hlýða ekki
fréttaskýrendum og halda sig á miðjunni. Og þegar
hin miklu viðmið eru horfin virðast menn fá mjög
frjálsar hendur. Og er þá auðvitað nánast eingöngu
átt við þá sem eru aðeins hægra megin við miðjuna.
Hverju hefur allt bröltið skilað?
Reyndar er það svo að hreinir miðjuflokkar eiga
sjaldan langa lífdaga sem stórir flokkar. Sú niður-
staða segir sig eiginlega sjálf. Það þarf bærilega
myndarlega flokka, nægjanlega fjarri miðjunni og
dálítið freka til fjörs til að „miðjan“ eigi möguleika.
Ef fylgi slíkra liggur nærri 40% hvorum megin, þá er
tiltölulega lítið eftir handa miðjunni. Miðjuflokk-
urinn liggur því nærri 20 prósentum í góðum kosn-
ingum, fái hann að vera einn á þeim miðum, en hallar
sér í átt að 10 prósentunum þegar kjósendum finnst
minna til um moðið en endranær eða þegar fleiri eru
um hituna.
En þessi kenning er þó eingöngu miðuð við „eðli-
legt ástand“, sem er þó næsta óljóst hugtak. Þegar
sami grauturinn í sömu skálinni er ofarlega í huga
kjósenda losnar mjög um fylgi og allt getur gerst.
Þótt slík atkvæðaleg hringekja geti glatt þreytulega
fréttamenn og enn þreyttari skýrendur á kosninga-
nótt hafa hin „óvæntu“ úrslit sjaldan verið almenn-
ingi til farsældar árin sem í hönd fara eftir kosn-
ingar. Þvert á móti.
Litlu flokkarnir, sem voru ábyrgðarlausastir á síð-
asta kjörtímabili og miðuðu allt sitt framtak við að
tryggja að kosningar brystu ekki á fyrr en þyrfti,
eru gott dæmi um þetta. Þeir vissu að ekki kæmi
pólitískur dagur fyrir þau eftir kjördag. Þeir
breiddu því yfir það, eins og þeir gátu, að ríkisstjórn
Jóhönnu og Steingríms hafði ekki starfhæfan meiri-
hluta í þinginu seinni hluta kjörtímabilsins. Össur
Skarphéðinsson hefur á bók viðurkennt að honum og
allmörgum þingmönnum Samfylkingar var orðið
þetta löngu ljóst. Sá hópur segist hafa muldrað eitt-
hvað um það en ekki haft kjark til að fylgja samvisku
sinni eftir í málinu, fremur en endranær.
Það má segja að þetta langa dauðastríð hafi gert
flokkum núverandi ríkisstjórnar gott. Andstaðan við
og síðan andstyggðin á ríkisstjórn Jóhönnu og Stein-
gríms hlaut að fara vaxandi dag frá degi. Samfylk-
ingin hefði ekki orðið að því pólitíska hrúgaldi sem
hún varð, hefði hún ekki hangið stuðningslaus í for-
sætisráðuneytinu út kjörtímabilið. En af hverju
héngu þau? Það var ekki eingöngu kjarkleysi Öss-
urar sem réð því að hann og hópurinn í kring fylgdi
ekki sannfæringu sinni um að bregðast yrði við því
að umboðslaus stjórn sæti í landinu. Steingrímur,
Jóhanna og Össur biðu öll eftir úrskurði EFTA-
dómstólsins um Icesave. Þau trúðu á fullyrðingar
embættismannanna að þar hlytu þau sigur en þjóðin
tapaði. Margir vitnisburðir eru til um að sá dómur
átti að vera haldreipi stjórnarinnar og snúa and-
úðinni á henni yfir í stuðning. Engu skipti þótt frá
þessum dómstól kæmi aldrei raunveruleg niðurstaða
í málinu.
Allir vita hvernig það fór allt saman. Og þar með
var draumur vinstristjórnarinnar endanlega búinn.
En vegna þess, að á síðustu metrum Icesave-
málsins hafði algjörlega óvænt og að ástæðulausu
verið látið undan fámennum hópi ákafra ESB-sinna í
Sjálfstæðisflokknum, fékk sá flokkur á sig hluta af
Icesave-skvettunum sem Steingrímur og Jóhanna
höfðu þó rækilega tryggt sér einkarétt á fram að því.
Komið hreint fram og hin aðferðin
Margaret Thatcher sýndi að stjórnmálamenn þurfa
ekki að fela sannfæringu sína í kraðaki miðjumoðs-
ins til þess að ná árangri í stjórnmálum. Og árangri
náði hún. Það gerðist ekki síst vegna þess, að hún
gat vísað til umboðs kjósenda sem hún hafði fengið
án þess að fela fyrir þeim í aðdraganda kjördags
hvað fyrir sér vekti. Það varð til þess að hún gat
komið Bretlandi úr öskustó yfir í að verða þrótt-
mikið ríki á 10 árum. Steingrímur J. Sigfússon er
hins vegar, að verðleikum, orðinn táknmynd póli-
tískra svika í íslenskri stjórnmálasögu. Svör hans í
sjónvarpi daginn fyrir kjördag og gerðir hans dag-
inn eftir kjördag eru skólabókardæmi, sem enginn
stjórnmálafræðingur framtíðar getur látið fram hjá
sér fara.
Þau svör og framhaldið gera það að verkum að
Steingrímur situr, að þessu leyti, á tindi sem öllum
öðrum verður ókleifur um ár og vonandi aldir.
Ekki getur verið líklegt, að stjórnmálamenn nútíð-
ar eða framtíðar verði þeirrar gerðar að þá langi að
reyna sig við tindinn þann.
Hann á að vera frátekinn sem lengst.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
27.4. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 47