Morgunblaðið - 16.05.2014, Síða 54

FRÉTTASKÝRING
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
L
agasetning Alþingis í
gær sem frestar verk-
fallsaðgerðum flug-
manna hjá Icelandair
er 14. löggjöfin frá
árinu 1985, þar sem stjórnvöld grípa
inn í vinnudeilur og setja bann við
verkföllum.
Rúm milljón vinnudagar töp-
uðust í 166 verkföllum
Í grein eftir Friðrik Friðriks-
son, hdl. og MS í mannauðsstjórnun
og Gylfa Dalmann Aðalsteinsson,
dósent við viðskiptafræðideild HÍ
um verkföll á Íslandi 1985-2010, sem
birt var í veftímaritinu Stjórnmál og
stjórnsýsla, kemur fram að á ár-
unum 1985 til 2010 kom til 166 verk-
falla á vinnumarkaði hérlendis og
samtals töpuðust 1.187.411 vinnu-
dagar vegna þessara aðgerða. Gylfi
Dalmann og Friðrik komust að því í
rannsókn sinni að frá 1985 og til
2010 voru sett 12 lög á verkföll. Þar
af tengdust þrjár vinnudeilur flug-
starfsemi, fimm farmönnum og fiski-
mönnum, tvenn lög voru sett vegna
opinberra starfsmanna, ein vegna
mjólkurfræðinga og loks ein til að
banna vinnustöðvanir almennt.
Frá því að greinin birtist á
árinu 2010 hefur löggjafinn tvívegis
stöðvað verkföll með lagasetningu. Í
Herjólfsdeilunni í byrjun apríl sl. og
nú síðast með lögunum sem sam-
þykkt voru í gær á verkfall flug-
manna hjá Icelandair.
Allur gangur hefur verið á því á
hvaða tímapunkti löggjafinn hefur
gripið inn í kjaradeilu, ýmist áður en
verkfall hefst og þar til langt er liðið
á deilu og ekki var útlit fyrir að deil-
endur næðu sáttum. Rökin sem færð
eru fyrir lagasetningu á verkföll
hafa verið mismunandi. Gylfi og
Friðrik segja að skipta megi ástæð-
um lagasetningar vegna vinnudeilna
í þrennt. ,,Í fyrsta lagi hafa lög verið
sett ef efnahagslegt vægi þjóðarbús-
ins og stöðugleiki á vinnumarkaði
eru í húfi, í öðru lagi ef heildarhags-
munir atvinnugreinar eru í húfi og
loks ef lögmælt verkefni og fram-
kvæmd þeirra hjá hinu opinbera eru
í húfi,“ segir í greininni.
Þegar verkfall flugfreyja var
stöðvað með lögum í október 1985
var rökstuðningurinn fyrst og
fremst sá að vinnustöðvunin tefldi
mun víðtækari hagsmunum í tvísýnu
en þeirra sem áttu í kjaradeilunni.
Árangri af erlendu kynningarstarfi
yrði stefnt í voða og verkfallið myndi
skerða nauðsynlegar samgöngur
landsins við umheiminn.
Önnur rök voru höfð uppi þegar
sett voru lög á verkfall mjólkurfræð-
inga 1986. Var þá m.a. vísað til þess
að kröfur mjólkurfræðinga fælu í sér
verulegar hækkanir umfram það
sem fælist í samningum sem gerðir
höfðu verið á almenna vinnumarkað-
inum, auk þess sem verkfallið ylli
mikilli röskun í mjólkurframleiðslu
og miklu verðmætatjóni.
Þegar flugvirkjar hjá Iceland-
air fóru í verkfall í mars 2010 fékk
ríkisstjórnin samþykkt lög sama dag
og það skall á, þar sem vinnustöðv-
unin var bönnuð. Þá var m.a. vísað
til þess í rökstuðningi að flugvirkjar
hefðu staðið fast á kröfum um veru-
lega hækkun launa þótt félaginu
hefðu verið boðnar sambærilegar
eða meiri kjarabætur en samið hefði
verið um við aðra launahópa. Verk-
fallið hefði í för með sér verulega
röskun flugs til og frá landinu og
mundi valda íslensku efnahagslífi
verulegu tjóni, auk þess sem vísað
var til þess að launahækkanir um-
fram það sem þegar hefði verið sam-
ið um, hefðu neikvæð áhrif á aðra
kjarasamninga og stöðugleika á
vinnumarkaði.
14 lög hafa verið sett
á verkföll á 30 árum
Lög á verkfall Flugfreyjur fjölmenntu á þingpalla í október árið 1985 þegar
Alþingi samþykkti frumvarp um stöðvun verkfalls flugfreyja.
54
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. MAÍ 2014
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Ný bók Tim-othy Geit-hner, sem
var seðlabankastjóri
í New York, hefur
vakið nokkra at-
hygli. Hann var þá,
ásamt Hank Paul-
son fjármálaráð-
herra og Bernanke
seðlabankastjóra
Bandaríkjanna, í því óvænta
verkefni að ákvarða björgunar-
aðgerðir í bankaskjálftanum
2008. Það eru engar ýkjur að
verkefnið hafi komið óvænt.
Enda voru engin plön um við-
brögð fyrir hendi og Paulson
fjármálaráðherra hefur í sinni
bók um sama efni lýst því, hvern-
ig hinar stórkarlalegu ákvarð-
anir, sem taka þurfti, voru nán-
ast spilaðar eftir eyranu, og án
þess að nokkur minnisblöð eða
fundargerðir væru skrifaðar. (Ís-
lenska nefndin sem rannsakaði
hið smávaxna íslenska afbrigði
þessara atburða var áhugasöm-
ust um að finna slíka pappíra og
hvort ekki hefði verið farið út í
hörgul eftir viðbragðsáætlunum
úr gömlum möppum!)
En það virðast fleiri atriði hafa
vakið athygli úr hinni nýju bók
Geithners, sem tók við embætti
fjármálaráðherra af Hank Paul-
son. Þannig segir Styrmir Gunn-
arsson, fyrrverandi ritstjóri, frá
því að í bókinni komi fram að
embættismenn frá Evrópusam-
bandinu hafi leitað eftir aðstoð
Bandaríkjamanna við að koma
Silvio Berlusconi frá völdum sem
forsætisráðherra Ítalíu haustið
2011. Geithner segist hafa neitað
að taka þátt í samsærinu, með
þessum orðum: „Við
getum ekki verið at-
aðir blóði.“
Fram kemur að
ESB-mennirnir
vildu að Bandaríkin
neituðu Ítalíu um
aðstoð frá Alþjóða
gjaldeyrissjóðnum
nema með því skil-
yrði að Berlusconi
færi frá. Um þetta segir Styrmir:
„Þetta eru óneitanlega athygl-
isverðar fréttir, sem ekki verða
dregnar í efa vegna þess hver
sögumaðurinn er. Þær sýna að
æðstu stjórnendur ESB skirrast
ekki við að beita ólýðræðislegum
aðferðum til þess að koma frá
völdum í einstökum aðildar-
ríkjum ESB mönnum sem þeim
líkar ekki við.
Sama haust hafði þáverandi
forsætisráðherra Grikklands,
George Papandreou, lýst því yfir
opinberlega að hann mundi efna
til þjóðaratkvæðagreiðslu í
Grikklandi í byrjun desember um
björgunarsamninga, sem ríkis-
stjórn hans hafði gert við ESB/
AGS/SE. Hann var þvingaður til
þess, nánast fyrir opnum tjöld-
um, að falla frá þeim áformum.
Nú liggja fyrir margar heim-
ildir um að ESB og Seðlabanki
Evrópu þvinguðu írsku ríkis-
stjórnina á sínum tíma til þess að
lýsa yfir ábyrgð írska ríkisins á
öllum skuldbindingum írsku
bankanna, þegar fjármálakrepp-
an var skollin á.
Svona eru vinnubrögðin.
Hvað ætli Íslendingar mundu
segja ef löglega kjörin ríkis-
stjórn á Ísland yrði sett frá með
bolabrögðum af þessu tagi?“
Umboðslausir kom-
issarar ESB stóðu
fyrir samsæri um að
bola frá forsætis-
ráðherra eins
stærsta ríkis
sambandsins }
Ótrúlegar aðfarir
Um það er núrætt í mörgum
ríkjum Evrópu
hvernig best sé að
koma í veg fyrir að
ríki álfunnar verði of
háð Rússum um
orkugjafa. Bretar hafa þar geng-
ið í fararbroddi, en William
Hague, utanríkisráðherra Breta,
hefur varað við því í ræðu og riti
að Rússar hafi nú þegar náð
nokkurs konar fantataki á ríkjum
Evrópu með orkubirgðum sínum.
Sex þjóðir Evrópu treysta nú al-
gjörlega á rússneskan útflutning,
og margar í viðbót kaupa meira
en helming af því eldsneyti sem
þær brenna á hverju ári frá Rúss-
um. Fyrirsjáanlegt er að aðrar
þjóðir, eins og Þjóðverjar og jafn-
vel Bretar, muni að óbreyttu
þurfa að treysta sífellt meir á
rússneskan innflutning til að
mæta orkuþörfum sínum.
Þetta væri ekki vandamál ef
það hefði ekki sýnt sig að Pútín
Rússlandsforseti er óhræddur við
að beita þessu taki sínu til þess að
fá sínu framgengt. Þær þjóðir
sem standa í orkuskuld við Rússa
eiga því erfiðara um vik að verj-
ast ágengni þeirra,
þegar viðbúið er að
Rússar geti valdið
stórkostlegum bú-
sifjum, annað hvort
beint með hækkun
orkuverðsins, eða
óbeint með því að tefja fyrir af-
hendingu eldsneytisins, t.d. með
„ófyrirséðum bilunum“, eins og
brögð voru að í Úkraínu.
Á sama tíma er ljóst að Evrópa
situr nú á miklum birgðum af
jarðgasi og olíu, sem situr í leir-
steinslögum sem ekki hefur áður
verið hægt að ná í, fyrr en á síð-
ustu árum með tilkomu nýrra að-
ferða við olíuborun, svonefndri
vökvaborun eða „fracking“.
Samskipti ríkja Evrópu og
Rússlands hafa breyst til hins
verra á síðustu mánuðum og fátt
sem bendir til að þau muni lagast
um fyrirsjáanlega framtíð. Af
þeim sökum er líklegt, jafnvel
þótt boranirnar séu umdeildar og
afleiðingar þeirra ekki að fullu
þekktar, að kannað verði til hlítar
hvort hægt sé að nýta þessar
birgðir. Þó að einungis brot af
þeim væri sótt myndi það breyta
vígstöðu Evrópu til hins betra.
Evrópuríki komast
vart hjá því að leita
nýrra lausna til að
tryggja næga orku}
Óhófleg tök Rússa á Evrópu
V
innufélagi minn sparkaði í mig, tók
matardiskinn minn og henti hon-
um í vegginn með öskrum og
óhljóðum. Þegar ég sagði yfir-
manni frá þessu, sagði hann mér
hastur í bragði að láta ekki svona. Ég ætti að
vita að vinnufélaginn ætti stundum svolítið erf-
itt með að stjórna sér. Ég yrði að vera tillits-
samari í framtíðinni. Finnst ykkur þetta í lagi?
Sko … reyndar var þetta ekki alveg svona.
Enginn af vinnufélögum mínum hagar sér svona
og ég er næsta viss um að yfirmaðurinn myndi
bregðast á annan hátt við slíkri uppákomu. Við
skulum skipta persónum og leikendum út fyrir
nemendur og starfsfólk í íslenskum grunnskóla.
Uppákomur eins og sú sem að framan er lýst og
sumar miklu alvarlegri, eru síður en svo sjald-
gæfar í íslenskum grunnskólum. Allt of mörg
börn verða fyrir áreitni af ýmsum toga af hendi annarra
barna á vinnustaðnum sínum (eða er skólinn annars ekki
vinnustaður um 43.000 barna?) og er þannig gert að vinna
við aðstæður sem við fullorðna fólkið myndum aldrei láta
bjóða okkur. Þegar gerðar eru athugasemdir er svarið
gjarnan að sá sem áreitninni veldur eigi erfitt og að sá sem
fyrir henni verður verði að taka tillit til þess. Þetta þekkja
margir foreldrar grunnskólabarna.
Börn, rétt eins og allt annað fólk, geta átt við marg-
víslega erfiðleika að stríða. Öll börn eru skólaskyld og flest
ganga þau í almenna grunnskóla sem starfa undir merkj-
um skólastefnunnar Skóli án aðgreiningar. Það er erfitt
fyrir barn að sæta árásum á vinnustað sínum
og það er líka erfitt fyrir barn sem á í alvar-
legum erfiðleikum að vera gert að mæta á
hverjum degi í aðstæður sem það ræður engan
veginn við í 180 daga á ári í tíu ár.
Tölur sýna fjölgun barna með ýmis alvarleg
vandamál, m.a. geðræn. Meðferðarúrræði eru
fá, biðlistar langir og samkvæmt umfjöllun
Morgunblaðsins fyrr í vikunni er einungis einn
barna- og unglingageðlæknir starfandi utan
höfuðborgarsvæðisins.
Þessi grein er ekki um að börnin sem eiga
erfitt eigi að vera einhvers staðar annars stað-
ar en í almennum grunnskólum. Hún er heldur
ekki um grunnskólakennara, sem eina ferðina
enn eru komnir í hart við hið opinbera vegna
lágra launa og mikils vinnuálags. Þessi grein
er um þær starfsaðstæður sem við bjóðum
börnunum okkar upp á á hverjum degi í nafni Skóla án að-
greiningar, sem út af fyrir sig er góð og gild hugmynda-
fræði. En til þess að framkvæma hana þarf miklu meira
fjármagn, fleira fólk og meiri sérþekkingu þeirra sem
starfa í skólakerfinu. Það er ekki nóg að lengja kennara-
menntunina í fimm ár og halda að þar með sé verkið unnið.
Þessi skólastefna krefst fagfólks úr ýmsum stéttum. Og
það er ekki eins og börnin okkar geti hætt í vinnunni eða
skipt um vinnu. Þau eru skólaskyld.
Í gær lögðu grunnskólakennarar niður störf og kröfðust
betri kjara og vinnuaðstæðna. Hvenær skyldu börnin okk-
ar gera slíkt hið sama? annalilja@mbl.is
Anna Lilja
Þórisdóttir
Pistill
Er þetta góður vinnustaður?
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
„Verkföll eru vandmeðfarin úr-
ræði og oft neyðarúrræði laun-
þega,“ segir í grein Gylfa Dal-
mann og Friðriks.
Verkfallsvopnið bítur með mis-
munandi hætti eftir því hver í
hlut á og stéttarfélög eru í
ólíkri aðstöðu til að hafa áhrif
á viðsemjendur sína. Gylfi og
Friðrik benda í grein sinni á að
sum stéttarfélög fara með
samningsrétt fyrir fámennar
stéttir sem eru í lykilstöðu.
Þessi stéttarfélög geti farið í
verkfall án langs undirbúnings
eða mikils kostnaðar fyrir fé-
lagsmenn og þau geta haft
víðtæk áhrif út í samfélagið.
„Sveigjanleiki þeirra og áhrif
af stöðvun starfa þeirra getur
gefið þeim aukið vægi við gerð
kjarasamninga. Dæmi um slík
stéttarfélög eru Mjólkurfræð-
ingafélag Íslands, Flugvirkja-
félag Íslands og Félag flug-
umferðarstjóra, svo einhverjir
hópar séu nefndir,“ segir í
greininni.
„Oft neyðar-
úrræði“
SUM FÉLÖG Í LYKILSTÖÐU