Stígandi - 01.04.1944, Side 61

STÍGANDI
SÍÐASTI FJÁRKLÁÐAVÖRÐURINN
139
Varðarskipun þessi mátti teljast sérstæður atburður á þeim
tíma. Þó var hans að litlu getið, eftir því sem sá, er þetta ritar,
veit bezt. Jafnvel hinum merka fræðimanni, Kristleifi á Stóra-
Kroppi, virðist liafa séðst yfir hann, samanber Héraðssaga Borg-
arfjarðar, I, bls. 258. — Þetta var talsvert trúnaðarstarf og eigi
ábyrgðarlaust. Fjárkláðinn hafði taldið þjóðinni geysimiklu
tjóni, skapað henni þungar áhyggjur og vakið illvígar deilur.
Nú skyldi sorfið til stáls í þessu vandræðamáli, og var miklu til
kostað. En úrslitin Jxir gátu oltið á einni kláðakind, sem slyppi
austur yfir varðlínuna um sumarið. Það var öllum ljóst. Og fjár-
kláði var allmikill í Skagafirði.
Fjárvörður vegna kláðans var að vísu ekki óþekktur hér á landi
áður. A árunum 1857—76 voru verðir alloft settir með vötnum
fram og víðar, aðallega um suðvesturhluta landsins. Austan
Blöndu mun aldrei liafa verið varið, en meðfram henni var vörð-
ur sumarið 1858.
Eg tel óþarft, að vörðurinn 1904 gleymist með öllu, eða hverjir
höfðu vörzluna á hendi, og verður hann því rifjaður lítillega upp
hér.
Héraðsvötn eru vatnsmikil sem kunnugt er, og víða straum-
þung. Austari-Jökulsá er annað aðalvatnsfallið og þeirra meira —
sem myndar þau. Fellur hún eftir Austnrdal, sem er afar-langur,
og sameinast Vestari-Jökulsá norðan við mynni dala þeirra, sem
liggja suður af Skagafjarðarhéraðinu, og til forna hétu einu nafni
Goðdalir. Þaðan heita ár þessar Héraðsvötn. Jökulsá fellur eftir
hrikalegum hamragljúfrum eftir að kemur norður að byggð, og
haldast þau að mestu óslitið niður hjá Flatatungu. En sunnan
byggðar má aftur á móti víðast greiðlega komast að ánni. En
straumhörð er hún og ill yfirferðar nær allsstaðar. Eru vatnsföll
|)essi því mikil vörn gegn samgöngum búfénaðar bænda, en ekki
örugg þó, og munu á öllum sumrum finnast kindur, sem komizt
hafa yfir jrau. Leggja þær í j)au einkum um miðhluta héraðsins,
þar sem Vötnin dreifa sér nokkuð, svo og suður í óbyggðum.
Varðlínunni allri var skipt í 9 svæði, og varði sinn maðurinn
hvert. Þar af voru fjórir utan frá sjó og suður að móturn Jökuls-
ánna. Þaðan varði einn á byggðartakmörk, að Skatastöðum í
Austurdal, og svo fjórir í óbyggðum, tveir og tveir saman. Voru
varðstöðvar þeirra tveggja, sem gættu neðri hluta óbyggðanna,
við Keldudalsá, en hinna í Pollum á Hofsafrétt. — Brýr voru þá
engar á Héraðsvötnum, nema á þeirn hluta þeirra, sem fellur