Stígandi - 01.01.1949, Side 65

aðeins þekktu hann á garaals aldri, það
furðulegt. Hann var þá allra manna
Ijúfastur i framgöngu, og svo raun alltaf
hafa verið, enda naut hann mjög al-
incnnra vinsælda þeirra, cr þekktu hann
persónulega. En sögur hans þóttu á sín-
um tíma ærið beiskar, og voru því lík-
astar, sem þær væru í liinu svæsnasta
andófi við persónuleika hans. I’annig
voru þær cinnig í raun og veru flestar
að meira eða minna ieyti. Þær vorti rit-
aðar sem ádeilur og áróður gegn því,
sem honum var andstæðast, skilnings-
leysi, tilfinninga- og mannúðarleysi,
uppskafningshætti, ágengni, tómlæti og
hvers konar löstum samtíma lians eða
liðins tíma. Hann taldi sér skyit að
nefna hið illa sínum réttu nöfnum og
sýna það í allri sinni illsku og andstyggð.
Því voru sögur hans flestar naprar, sum-
ar jafnvel hrottalegar, cn allar átakan-
legar. Oft gætti meir ákefðar hans í
ádeilunni en alúðar og vandvirkni í list-
inni að segja sögu, og gátu því andstæð-
ingar hans oft fundið á honum höggfæri,
og varð þetta allt til þcss að valda deil-
unum um hann. Nú er margt það, er
hann deildi einkum á, undir lok liðið i
þeirri mynd, er það birtist honum, og
hafa sögur hans átt sinn þátt i því, þó
að fleira hafi orðið til þess. Við, núlif-
andi menn, látum okkur ádeilur lians og
áróður litlu skipta, en hættir um of til
að líta á sögur hans sem „raunsæjar"
heimildir uin samtíð hans og fortíð. Það
ber okkur þó að varast. Svona leit hann
ekki á mannlífið sem heild, hann lýsti
viljandi oft aðeins skuggahliðum þess til
skilnings á þvi, hvað bæri að varast. Sög-
ur hans voru að vísu „að mestu sannar“
(svo að orð séu tekin af kápusíðu Jóns
halta), en aðrar sögur kunni hann líka
„að mestu sannar". Þær ritaði hann ekki
í skáldsöguformi, en óf þær í líf sitt með
þeim hætti, að þeir, sem kynntust hon-
um, litu almennt á hann eins og heilag-
an mann.
Mestu sögurnar í þessum tveimur heft-
um, eru Randiður í Hvassafelli (í Saka-
málasögum) og Jón halti. Þetta eru líka
beztu sögur Jónasar af þeim, sent út hafa
komið áður, ríkar af andúð hans á hinu
illa, cins og sögur hans allar, en auk þess
vermdar af samúð hans með lífinu —
þrátt fyrir illar fvlgjur þess — umfram
aðrar sögur hans.
Margan mun fýsa að eignast sögur
séra Jónasar í heildarútgáfu, suma til
minningar um manninn sjálfan, aðra
\egna þess áfanga, sem þær eru í menn-
ingarbaráttu þjóðarinnar, og enn aðra
vegna þessa hvors tveggja.
Skáld í álögum.
Þorleifur Bjarnason: Hvað sagði
trölHð1 Norðri.
Þó að margt komi út af nýjum hókum,
þvkja það oftast tíðindi, þegar nýr mað-
ur leggur fram nýja skáldsögu, sem mik-
ið er til viðað. Því ætti að þykja nokkurs
um vert sögu Þorleifs Bjarnasonar, Hvað
sagði tröllið? Þelta er mikil saga að lcs-
máli, rúmar 2G0 bls. í stóru broti. Hún
gerist í umhverfi, sem er sérstætt og stór-
hrotið. Höfundurinn kann ágæl skil á
því umhverfi, og því einnig, hvernig
það mótar fólkið. Hann virðist fólkinu
nákunnugur, jafnt unga fólkinu, sem
er í mótun (Agnari, Jósef, Solveigu) og
roskna fólkinu, sem fullmótað er (Bær-
ing, Svíalín, Einari Jósíassyni, Gfsla í
Vogum, Árna fyglingi, Elínborgu hús-
freyju). Hann hefir góðan skilning jafnt
á einræðum sálum (Bæring, Árna, Gísla),
tvfræðum (Elínborgu, Agnari), sem þeim.
er hafa sitt af hvoru uin þau efni (Einari
Jósúasyni, Jósef). Hann er ba'ði hispurs-
laus og nærfærinn í lýsingum sínum,
hefir skýra skáldsjón og virðist kunna
þau skil á málinu og blæhrigðum þess,
sem þurfa mundi til að lýsa því, sem
hann sér.
Þó virðist sagan ætla að fara fyrir ofan
garð eða neðan hjá allflestum. Það er
vissulega ekki sök lesendanna aðeins.
STÍGANDI 63