Fréttablaðið - 09.08.2014, Blaðsíða 16

9. ágúst 2014 LAUGARDAGURSKOÐUN
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI: Sævar Freyr Þráinsson
ÚTGEFANDI: Kristín Þorsteinsdóttir RITSTJÓRAR: Ólafur Þ. Stephensen olafur@frettabladid.is, Mikael Torfason mikael@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og
í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRI: Andri Ólafsson andri@frettabladid.is RITSTJÓRNARFULLTRÚI: Álfrún Pálsdóttir alfrun@frettabladid.is VIÐSKIPTI: Fanney Birna Jónsdóttir fanney@frettabladid.is MENNING: Friðrika Benónýsdóttir fridrikab@frettabladid.is
DÆGURMÁL: Lilja Katrín Gunnarsdóttir liljakatrin@frettabladid.is VÍSIR: Kolbeinn Tumi Daðason kolbeinntumi@365.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is ÚTLITSHÖNNUN: Silja Ástþórsdóttir siljaa@frettabladid.is
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Ólafur Þ.
Stephensen
olafur@frettabladid.is
Lekamálið sem svo hefur verið kallað hefur vakið spurningar um hvort inn-anríkisráðherra hefði átt að
víkja í tengslum við lögreglurann-
sókn sem beinst hefur að ráðu-
neytinu. Tilefnið er skjal með per-
sónuupplýsingum sem ráðuneytið
bar ábyrgð á að kæmu ekki fyrir
almenningssjónir. En það gerðist
og sú gáta er óleyst.
Ríkissaksóknari bað um lög-
reglurannsókn sem ráðherra fagn-
aði. Í byrjun var þó ekki ljóst hvort
ráðherrann átti frumkvæðið. Það
er líka aukaatriði. En það er ein-
stök staða að ráðuneyti og þar með
ráðherra sæti sakamálarannsókn.
Fyrrverandi ríkissaksóknari
sagði fyrir viku að það væru síð-
ust u for vöð
fyrir ráðherra
að segja af sér.
Formaður Sjálf-
stæðisflokks-
ins hefur sagt
að þetta sé við-
k væmt má l
og staðan sé
óþægileg fyrir
innanríkisráðherra. Jafnframt
hefur hann sagt að ráðherrann
hafi notið stuðnings hans í því að
víkja ekki sæti.
Lýsing formanns Sjálfstæð-
isflokksins á stöðu málsins er
glögg og nokkuð raunsæ. Taka
verður með í reikninginn að erf-
iðleikar Hönnu Birnu Kristjáns-
dóttur eru dýpri en þetta mál
eitt gefur tilefni til meðal annars
vegna þess að það var litið mis-
jöfnum augum þegar hún reyndi
að bregða fæti fyrir formanninn
á lokametrum kosningabarátt-
unnar á síðasta ári. En um leið
veitir þessi veikleiki henni nokk-
urt skjól.
Ef formaður Sjálfstæðis-
flokksins gengi hart fram nú er
hætt við að einhverjir litu svo á
að hann væri að nota tækifærið
til að ná fram hefndum. Þá gæti
samúð almenningsálitsins flust
yfir á innanríkisráðherrann.
Þetta sýnir vel hversu öfugsnúin
pólitísk lögmál geta oft á tíðum
reynst. Í þessu ljósi hefur Bjarni
Benediktsson haldið vel á málinu
og með yfirveguðum hætti.
Á ráðherra að vera eða fara?
Þegar málið fór af stað var það þannig vaxið að engar skýrar lagareglur mæltu fyrir um að
ráðherra þyrfti að víkja. Ekki var
þá séð að til ákvörðunar eða þess
konar afskipta kæmi af hálfu ráð-
herra að ákvæði stjórnsýslulaga um
hæfi til meðferðar einstaks máls
ætti með ótvíræðum hætti við. Að
baki vangaveltum um afsögn lágu
því frekar pólitísk eða siðferðileg
sjónarmið.
Hafa þarf í huga að ráðherrar
geta ekki vikið tímabundið eins og
aðrir embættismenn þegar þannig
stendur á að lögreglurannsókn bein-
ist að þeim. Þeir segja formlega af
sér og það er alfarið háð pólitískri
stöðu hvort þeir eiga afturkvæmt.
Árið 1932 tók nýr dómsmálaráð-
herra við embætti þótt lögreglu-
rannsókn á atviki úr lögmannsstarfi
hans stæði yfir. Hann var síðan
dæmdur í undirrétti og sagði þá af
sér. Rúmum mánuði síðar var hann
sýknaður í Hæstarétti. Þingflokkur
sjálfstæðismanna tilnefndi hann þá
aftur sem ráðherra og staðgengill-
inn vék til hliðar.
Nýlega var upplýst að innanrík-
isráðherra hefði á ákveðnum tíma-
punkti talið nauðsynlegt að eiga
samtöl við lögreglustjórann um
framgang rannsóknarinnar. Ráð-
herra segir að það hafi verið nauð-
synleg og eðlileg samtöl. Ástæðu-
laust er að véfengja það. En um leið
var þá komin upp ný staða. Er hér
var komið sögu sýnast hæfisreglur
stjórnsýslulaga hafa náð til málsins.
Þegar ráðherra mat aðstæð-
ur með þeim hætti að slík samtöl
væru óhjákvæmileg hefði hann þar
af leiðandi átt að óska eftir því við
forsætisráðherra að forseti Íslands
skipaði annan ráðherra í ríkis-
stjórninni til þess að fara með yfir-
stjórn lögreglunnar að því er varð-
aði þessa tilteknu rannsókn og eiga
þau samtöl sem nauðsynleg þættu.
Setning ráðherra til meðferðar
einstaks máls er vel þekkt eftir
gildistöku stjórnsýslulaga fyrir
tuttugu árum. Hún veikir ekki
stöðu viðkomandi ráðherra, hvorki
lagalega né pólitískt, en eyðir tor-
tryggni.
Samtöl um framgang rannsóknar
Hafi lögreglurannsóknin ekki leitt í ljós hver bar ábyrgð á því að skjalið
umtalaða komst út úr ráðuneyt-
inu þannig að hafið sé yfir allan
vafa getur ríkissaksóknari ekki
aðhafst. En málið er aftur á móti
þannig vaxið að héðan af getur
ráðherrann ekki sætt sig við að
það sofni þannig án nokkurrar
niðurstöðu.
Megi ganga út frá því sem
vísu að öryggisreglur innanrík-
isráðuneytisins séu í lagi hefur
skjalið varla komist til vanda-
lausra án atbeina starfsmanns
þess. Einhver hefur komið skjal-
inu út úr ráðuneytinu og til vit-
undar aðila sem ekki er bundinn
af opinberum reglum um þagn-
arskyldu.
Hver sem þetta er þá er það
svo að hann einn býr yfir þeirri
vitneskju sem leyst getur ráð-
herrann úr klípunni. Þessi
huldumaður er hinn raunveru-
legi ógnvaldur sem sveiflar
sverðinu yfir höfði ráðherrans
og sýnist gersamlega kæra sig
kollóttan um pólitísk örlög hans.
Ráðherrann þarf einfaldlega
að geta hreinsað alla starfs-
menn ráðuneytisins eða dreg-
ið einhvern þeirra til ábyrgðar.
Takist það ekki gæti þrengst um
varnir hans sjálfs.
Huldumaður sveifl ar sverði
THE MORE YOU USE IT
THE BETTER IT LOOKS
G
leðigangan, sem farin verður í Reykjavík í dag,
er dálítið sérstakt fyrirbæri. Hún er nánast orðin
ein af okkar þjóðlegu hefðum, rétt eins og sautj-
ándi júní eða menningarnótt, en um leið er hún í
stöðugri uppreisn gegn hefðbundnum hugsunar-
hætti um það hvernig fólk á eða má vera og ekki vera. Í gleði-
göngunni er fjölbreytileika mannlífsins fagnað, í öllum sínum
regnbogans litum.
Mannlífið er nefnilega dásamlega fjölbreytt – og um leið
býsna flókið. Nú orðið njóta samkynhneigðir sömu lagalegu
réttinda og gagnkynhneigðir á nánast öllum sviðum. En mann-
fólkið skiptist ekki bara í sam-
kynhneigt fólk og gagnkyn-
hneigt. Í gleðigöngunni taka
líka þátt hinir tvíkynhneigðu,
transfólk og intersex-fólk.
Þetta er fólk sem samfélagið
viðurkenndi ekki einu sinni að
væri til fyrir ekki svo löngu síðan og löggjöf landsins endur-
speglar ekki tilvist þess og réttindi nema að takmörkuðu leyti.
Eva Rún Snorradóttir sviðslistakona var í gær í athyglis-
verðu viðtali í Lífinu, fylgiriti Fréttablaðsins. Hún segist þar
telja að gleðigangan skipti enn miklu máli í mannréttindabar-
áttunni, sem sé í raun nýhafin. Þó hafi hún haft áhyggjur af
að hátíðin styrki skiptinguna í samkynhneigða og gagnkyn-
hneigða sem sé „náttúrlega alveg hundgömul og er bara skáld-
skapur sem á ekki lengur við“.
Eva segir að rammarnir í samfélaginu séu áfram sterkir:
„Það er allt í lagi að vera hommi eða lesbía innan viss ramma
en svo verður þetta allt annar handleggur þegar kemur að
intersex-fólki og transfólki til dæmis. Ég held að það sé meira
að segja enn þá mjög erfitt að vera tvíkynhneigður því að
þá koma fordómarnir bæði frá samkynhneigða og gagnkyn-
hneigða samfélaginu. Þú verður að vera annaðhvort eða.“
Eva segist þannig þeirrar skoðunar að mannréttindabar-
áttan sem er undirliggjandi í gleðigöngunni, snúist „alls
ekkert um samkynhneigða og gagnkynhneigða heldur um
að opna hugann og leysa upp þetta heterónorm“. Hún segir
hátíðina „tækifæri fyrir alla til að líta í eigin barm og skoða
sig og uppgötva að ekkert eitt er eðlilegra en annað. Það eru
allir frík á einhvern hátt og eiginlega er mest fríkí að finnast
maður vera „eðlilegur“. Hvað þýðir það eiginlega? Það er ekki
hægt að vera eins og allir hinir, það hugtak fuðrar upp um leið
og maður segir það.“
Það er býsna mikið til í þessu. Íslenzkt samfélag er að opn-
ast og viðurkenningin á því að allir þurfi hreint ekki að vera
eins fer vaxandi. Samt eimir mjög eftir af alls konar fordóm-
um og jafnvel sumir þeir sem telja sig hafa verið fórnarlömb
fordóma eru hugsanlega ekki alveg lausir við þá sjálfir þegar
þeir eru komnir inn í hlýju normsins.
Gleðigöngunnar er því sannarlega þörf. Þess er skemmst
að minnast að reynt var að kæra gönguna í fyrra til lögreglu
og barnaverndaryfirvalda af því að einhverjar þröngsýnar
sálir töldu sér misboðið. Það eru alls ekki allir reiðubúnir að
viðurkenna rétt fólks til að vera það sjálft. Baráttu þeirra sem
vilja brjóta hina þröngu ramma einsleits samfélags er hvergi
nærri lokið.
Baráttan fyrir viðurkenningu fjölbreytileikans:
Út fyrir rammana