Læknablaðið - 15.01.2000, Síða 17

FRÆÐIGREINAR / ÖLDRUNARLÆKNINGAR
und lyfsins og eiginleikar þess svo sem helmingunar-
tími og skammtastærð. Einnig ber að hafa í huga að
ýmsar rannsóknir sýna fram á forvarnargildi lyfja-
meðferðar. Milliverkunum lyfja hjá öldruðum þarf
að gefa gaum enda þótt þessi litla rannsókn hafi ekki
leitt alvarlegar milliverkanir í ljós.
Hjartalyfjanotkun er mikil eins og búast má við í
úrtaki sem þessu. Innan þessa flokks eru talin bæði
lyf við háþrýstingi og hjartasjúkdómum. I lok síðasta
áratugar og á þessum áratugi hafa birst rannsóknir
sem sýna þann hag sem aldraðir hafa af háþrýstings-
meðferð (12-14). Leiða má að því líkum að aldraðir
séu vanmeðhöndlaðir hvað varðar betablokkandi lyf
og magnýl við blóðþurrðarsjúkdómi í hjarta með
hliðsjón af niðurstöðum okkar og rannsókna erlendis
frá sem sýna verulegt gagn af slíkri meðferð (15-18).
Sama gildir um nteðferð með ACE hemjandi lyfjum
við hjartabilun (19,20).
Geðlyfjanotkun meðal aldraðra er algeng. Það
mynstur sem við sjáum í þessari rannsókn er svipað
og áður er þekkt. Notkun neuroleptica er allmikil og
áþekk því sem sést í nágrannalöndum. Notkun
neuroleptica er verulega vandasöm hjá öldruðum.
Þessi lyf, sérstaklega svokölluð háskammta neurolep-
tica, hafa oft og tíðum veruleg andkólínvirk áhrif og
hafa því í för með sér hættu á blóðþrýstingsfalli,
þvaglátatruflun, dettni og óráði. Lágskammta neuro-
leptica lyf auka hættu á stirðleika (utanstrýtuein-
kennum) en hafa minni andkólínvirk áhrif. Þessi með-
ferð á rétt á sér við valdar ábendingar en venjulega í
lágum skömmtum og í stuttan tíma. Nú eru einnig
komin á markað ný lyf með minni aukaverkanir (21).
I þessari rannsókn eru 7,2% sjúklinga á neuroleptica
við komu og 6,4% við útskrift, sem verður að teljast
hóflegt.
Notkun róandi lyfja og svefnlyfja er mikil og
mögulega eru þessi lyf ofnotuð. Benzódíazepín eru
langstærsti flokkurinn innan þessa hóps. Um þessi lyf
gildir eins og með neuroleptica að veruleg hætta er á
auka- og hjáverkunum. Sérstaklega á þetta við um
benzódíazepín með langan helmingunartíma og virk
umbrotsefni. Helmingunartími þessara lyfja og um-
brotsefna þeirra getur orðið fleiri sólarhringar hjá
öldruðum og hætta er á uppsöfnun í líkamanum og
verulegum eiturverkunum við langtímanotkun. Við
meðferð aldraðra eru því lyf úr þessum flokki með
stuttan eða meðallangan helmingunartíma betri
kostur (22). I niðurstöðum okkar kemur fram of-
notkun á langvirkum benzódíazepínlyfjum og eykst
það hlutfall nokkuð við útskrift. Munar þar mestu
um notkun flúnítrazepams fyrir svefn.
Þunglyndi er algengt vandamál meðal aldraðra og
algengi vex með aldri. Geðdeyfð hefur veruleg áhrif
á lífsgæði auk þess að hafa áhrif á vitræna getu og
sjálfsbjargargetu. Samkvæmt erlendum rannsóknum
(23,24) er þunglyndi einn af þeim sjúkdómum sem
oft er vangreindur og vanmeðhöndlaður hjá öldruð-
um. Ef marka má tölur okkar virðast íslendingar þó
standa sig allvel í þessu tilliti. Heildarnotkun geð-
deyfðarlyfja í úrtakinu hjá okkur er 14,4% við inn-
lögn og 17,7% við útskrift, algengari meðal kvenna
en karla. Eldri kynslóð geðdeyfðarlyfja er vandasöm
í notkun hjá öldruðum, fyrst og fremst vegna and-
kólínvirkra aukaverkana. Nýrri kynslóð þessara lyfja,
serótónín endurupptökuhemjarar, eru sennilega jafn
virk og hafa vægari aukaverkanir. Þau ættu því að
vera fyrsta val við meðhöndlun geðdeyfðar hjá öldr-
uðum (25,26). I könnuninni sem hér er greint frá er
hlutfall eldri kynslóða geðdeyfðarlyfja nokkuð hátt.
Hafa ber í huga að rannsóknin er gerð 1995 og síðan
hefur þróunin verið í átt til meiri notkunar hinna
nýrri lyfja.
Bólgueyðandi gigtarlyf (NSAID) eru ein algeng-
asta orsök lyfjatengdra sjúkrahúsinnlagna hjá öldr-
uðum, fyrst og fremst vegna einkenna frá maga. Svo
er einnig í okkar rannsókn. Þessi lyf hafa einnig nei-
kvæð áhrif á nýrnastarfsemi, auka vökvasöfnun,
hækka blóðþrýsting og auka hættu á hjartabilun.
Hætta á nýrnabilun getur orðið töluverð þegar notuð
eru samtímis lyf sem einnig hafa áhrif á nýrnastarf-
semi, til dæmis ACE hemjarar. Bólgueyðandi gigtar-
lyf ætti því alltaf að nota með varúð í þessum aldurs-
hópi og ekki samfellt í langan tíma nema undir ná-
kvæmu eftirliti. Reyndar má í mörgum tilfellum ná
sama árangri í verkjameðferð með parasetamóli og
ópíöðum til dæmis hjá sjúklingum með slitgigt eða
samfallsbrot í hrygg (27-31).
Beinþynning er þögull vágestur sem hrjáir senni-
lega á milli 50-70% kvenna en eitthvað færri karla
eftir 75 ára aldur (32). Afleiðingarnar geta orðið
beinbrot, þjáningar og örkuml og tíðni þessara fylgi-
kvilla eykst mjög með aldri. Á norðurslóðum þar sem
sólar gætir lítið og innivera er mikil er sérstaklega
mikilvægt að huga að kalk- og D-vítamínbúskap. Nú-
verandi ráðlagður dagskammtur er 12-1500 mg af
kalsíumi og 6-800 a.e. af D-vítamíni. Einkum ber að
gæta að þeim sem hafa langvarandi sykursterameð-
ferð og setja inn meðferð með kalki, D-vítamíni, bis-
fosfónötum og/eða kvenhormóni þar sem við á (33-
36). Niðurstöður rannsóknar okkar staðfesta hverf-
andi litla notkun á viðbótarkalki jafnvel hjá konum
með beinþynningargreiningu við inn- og útskrift. Ein
kona var á bisfosfónatmeðferð við innskrift og tvær
við útskrift en á það ber að líta að þessi meðferð var
tiltölulega ný af nálinni árið 1995, þegar rannsóknin
var gerð.
I klínísku mati á því hvort lyf ættu þátt í innlögn er
stuðst við lyfjalista sjúklings við komu og hann bor-
inn saman við innlagnarástæðu og útskriftargrein-
ingu. Höfundar telja að í um 8% innlagna séu miklar
líkur taldar á að lyf eigi þátt í innlögn. Nákvæmari
stýring lyfjameðferðar hjá öldruðum ætti að geta
dregið úr þessum orsökum sjúakrahúsinnlagna.
Þessi rannsókn er gerð til að lýsa lyfjanotkun aldr-
Læknablaðið 2000/86 15