Læknablaðið - 15.01.2000, Blaðsíða 43

FRÆÐIGREINAR / DAUÐAHUGTAKIÐ
Skilgreining dauðahugtaksins
og staðfesting dauða
Örn Bjarnason
Sá einstaklingur er
látinn, sem hefír
annað hvort orðið
fyrir því, (a) að önd-
un og blóðrás hafí
endanlega stöðvast
eða hins vegar því,
(b) að öll starfseini
alls heilans sé óaftur-
kallanlega hætt, þar
með talin starfsemi
heilastofnsins. Dauði
skal staðfestur í sam-
ræmi við viður-
kennda læknisfræði-
lega staðla (1).
Frá Ríkisspítölum, Rauöarár-
stíg 31,105 Reykjavík. Sími:
560 1000, brésími: 562 0090,
netfang: omb@rsp.is
Lykilorð: dauðahugtakið,
staðfesting dauða.
Inngangur
Öldum saman hefir fólk óttast að verða úrskurðað
látið, meðan það er enn á lífi. Á nítjándu öld voru
birtar fréttir frá ýmsum hlutum heims um það, að
fólk hafi verið grafið lifandi. Þessar frásagnir komust
í bókmenntimar. Edgar Allan Poe ritaði smásögu um
ótímabæra greftrun (2) og varð það sízt til þess að
draga úr óttanum. Hins vegar höfðu áhyggjur af því,
að greining dauða væri ekki nægilega nákvæm, nær
alveg horfið í lok nítjándu aldar.
Á fyrri hluta þeirrar tuttugustu var enginn meiri-
háttar ágreiningur um skilmerki dauða. Þetta átti eft-
ir að breytast um miðja öldina, þegar öndunarvélarn-
ar komu til sögunnar. Afleiðingar notkunar þeirra
vöktu upp alvarlegar spurningar um hefðbundna
hætti við að greina dauða.
Árið 1929 fundu Drinker og McKhann upp
„stállunga“, þar sem þrýstingi og lofttæmi var beitt á
víxl til þess að hreyfa bijóstvegginn (Drinker tank).
Tækið var notað til þess að koma mænuveikisjúkling-
um yfir erfiðasta kafla lömunarinnar.
Árið 1952 herjaði mænusótt í Danmörku. Björn
Ibsen, svæfingayfirlæknir á Blegdam-sjúkrahúsinu í
Kaupmannahöfn tók á það ráð að setja barkapípu í
sjúklingana og beita jákvæðum þrýsingi á lungun
með því að kreista loftfylltan belg. Um tíma héldu
250 stúdentar75 lömuðum sjúklingum á lífi. Fljótlega
var fundin upp sjálfvirk öndunarvél, að sönnu
klunnaleg og mikil um sig, en framfarir urðu örar og
nútímaöndunarvélar héldu innreið sína.
Notkun þeirra breiddist hratt út um heiminn.
Hægt var að aðstoða sjúklinga, sem voru í alvarlegri
andnauð vegna áverka eða sjúkdóma, þangað til þeir
voru orðnir óháðir tækinu. Þróunin hélt áfram og
endurlífgun fárveikra sjúklinga varð stöðugt auð-
veldari. Gjörgæzludeildimar komu til sögunnar með
sívaka og sírita. Hægt var að stjórna hjartslættinum
og ef líkaminn gat ekki losað sig við úrgangsefnin
sjálfur, var farið að beita blóðskilun með gervinýrum
svo og skinuskilun.
Áður en öll þessi tækni varð tiltæk, var bilun á
öndun og á starfi hjarta og taugakerfis innbyrðis
tengd, því færi eitt kerfanna úrskeiðis, brugðust hin
einnig. Nú gátu öndunarvélar og annar búnaður
haldið uppi blóðrás, öndun og öðru líkamsstarfi um
lengi tíma, jafnvel eftir að taugakerfið var hætt að
virka. Sá böggull fylgdi hins vegar skammrifi, að
vegna notkunar þessara tækja fóru nú að koma fram
ýmis heilkenni, sem gefin voru margvísleg og misvís-
andi nöfn.
ENGLISH SUMMARY
Bjarnason Ö
Death and dying - definition and determínation
Læknablaöiö 2000; 86: 39-44
For the first half of this century there was no major dispute
over the criteria for death. This was to change dramatically
with major technological breakthroughs in modern medi-
cine starting with the advent of the respirators. The conse-
quences of their use raised serious questions about the
traditional ways of diagnosing death.
Today there are two different philosophical positions about
what it means to be dead in terms of brain functions:
One, which is not currently law in any jurisdiction, would
pronounce a person dead when there is an irreversible
loss of higher brain functions. This has been called cogni-
tive death. The patient is not in a coma, because arousal
mechanisms are present, the brain stem functions being
relatively intact.
The other philosophical position considers a person dead
if there is an irreversible loss of the functions of the brain
stem or the entire brain. The neurologic syndrome of brain
death has been accepted by the medical profession as a
distinct clinical entity that experienced physicians can dia-
gnose with an extremely high degree of certainty, and can
usually easily be distinguished from other neurologic syn-
dromes.
However, we must not lose sight of the fact that this is less
a conclusion than a beginning. It is the task of philosophy
to offer analyses of personhood and of personal identity
that might support practical formulations for the determi-
nation of death and theology has reflected upon the mean-
ing of death, if not its definition, from time immemorial. To
define the death of a human being we must recognize the
characteristics that are essential to humaneness. It is quite
inadequate to limit the discussion to the death of the heart
or the brain.
Key words: definition ofdeath, determination ofdeath.
Correspondence: Örn Bjarnason. E-mail: ornb@rsp.is
Fljótlega kom í ljós, að margir sjúklingar, sem
tengdir voru öndunarvélum, byrjuðu aldrei að anda
af sjálfsdáðum á ný. Sumir þeirra féllu í mjög djúpt
meðvitundarleysi. Þeir voru í dái og var haldið lifandi
með tilgerðum ráðum.
I menningu Grikkja og í kristin-gyðinglegri arf-
leifð var dauðinn tengdur því, að sálin færi úr líkam-
anum. Páll postuli frá Tarsus flutti inn í kristnina,
grísku venjuna að skilja á milli líkama, sálar og anda
Læknablaðið 2000/86 39