Læknablaðið - 15.01.2000, Síða 25

FRÆÐIGREINAR / HJARTA- OG ÆÐASJÚKDÓMAR
meðferð við skurðaðgerðir og slys hér en annars
staðar, þar sem 80,1% sjúklinga komu frá lyflækn-
ingadeild en fáir frá skurðdeildum. Aðeins 20% höfðu
sögu um nýlegar aðgerðir eða áverka, en í erlendum
rannsóknum er þetta hlutfall mun hærra eða 37-62%
(11,21,23,25,27).
Erlendar rannsóknir hafa sýnt háa tíðni endur-
segamyndunar eða 11-30%, en það samsvarar því
að 1,1-6,4% fái árlega endursegamyndun (8,11,12,
20-23,25,28,29). Til vitnis um langtímaáhrif sjúk-
dómsins má benda á að í einni rannsókn kom í ljós
vaxandi tíðni endursegamyndunar allt að átta ár-
um eftir segamyndun (11). f þessari rannsókn
fengu hins vegar aðeins tveir einstaklingar endur-
segamyndun á tímabilinu eða 6,7%, það er 0,67%
á ári. Hugsanleg skýring er að margar segamynd-
anir í ganglimum eru einkennalausar og í fram-
skyggnum rannsóknum kemur fólk í reglulegt
eftirlit, til dæmis með ómskoðun og þá finnast ef-
laust einhverjar einkennalausar segamyndanir.
Okkar rannsókn er hins vegar afturskyggn og því
var eftirlit þessara sjúklinga ekki eins nákvæmt og
er líklegt að þeir hafi aðeins verið rannsakaðir ef
ný eða vaxandi einkenni komu til. Önnur hugsan-
leg skýring er hátt hlutfall sjúklinga með krabba-
mein í okkar rannsókn en margir dóu úr þeim
sjúkdómi fljótlega eftir greiningu segamyndunar,
og því tíðni endursegamyndunar líklega lægri en
annars hefði orðið. Pað er hins vegar athyglisvert
að í einni rannsókn með 24% endursegamyndun,
komu 71% þeirra í hinn gangliminn, þar sem
teygjusokkur var ekki notaður (8). Þessi rannsókn
sýndi einnig að allir sem notuðu teygjusokka reglu-
lega höfðu annað hvort engin einkenni eftirsega-
kvilla eða mjög væg. Gagnsemi teygjusokka við
segamyndun í ganglimum er óumdeild (18,19), en
hugsanlega ætti einnig að ráðleggja notkun teygju-
sokka á heilbrigða gangliminn, hafi viðkomandi
ekki þekktan áhættuþátt sem einskorðast við þann
ganglim sem segamyndunin greindist í. Fyrri saga
um segamyndun í ganglimum var í 16,6% tilfella,
þrátt fyrir að vera klínískar greiningar er þetta
svipað hlutfall og erlendar rannsóknir hafa sýnt
eða 18% (20,27).
Klínísk einkenni og teikn við greiningu voru
nokkuð klassísk og sambærileg við erlendar rann-
sóknir í prósentum talið (20). Athygli vekur
hversu lélegt klínískt próf Homans merki er, en
hjá þeim sem þess var getið reyndust aðeins 18%
hafa jákvætt Homans próf eða 6% allra og er það
sambærilegt við aðrar rannsóknir (20).
Meirihluti sjúklinganna fékk hefðbundna við-
urkennda lyfjameðferð með heparíni í æð og síðan
warfarín (68,8%). Erlendar rannsóknir sýna svip-
að hlutfall (11,20). Minnihlutinn fékk ráðleggingar
um langtímastuðningsmeðferð, svo sem notkun
teygjusokka. Svo virðist sem bráðameðferð við
segamyndun í ganglimum sé nokkuð góð og við-
unandi, en langtímameðferð sé hins vegar ábóta-
vant, þar sem einungis 12% sjúklinganna notuðu
enn teygjusokka að meðaltali áratug eftir að sega-
myndun greindist. Þetta er mikið lakara hlutfall en
margar erlendar rannsóknir sýna, en samkvæmt
þeim notuðu að meðaltali 70% teygjusokka að
staðaldri, jafnvel allt að áratug eftir greiningu
segamyndunar (8,21,23, 25,27). Þessar rannsóknir
voru hins vegar allar framskyggnar og við hverja
komu var notkun teygjusokka ítrekuð við sjúk-
lingana. Hlutfall íslenskra sjúklinga er notuðu
teygjusokka er hins vegar sambærilegt við norska
rannsókn (22). Ekki er hægt með þessari rannsókn
að segja til um hvort þeim sem notuðu teygju-
sokka væri síður hætt við að fá eftirsegakvilla þar
sem hún er afturskyggn, en aðrar rannsóknir hafa
sýnt að þeir sem hafa einkenni noti frekar teygju-
sokka en einkennalausir (21). Ein rannsókn sýndi
að 55% þeirra sem einkenni höfðu notuðu teygju-
sokka reglulega, en aðeins 7% einkennalausra (20).
Margir höfðu veruleg einkenni áratug eftir
greiningu segamyndunar í ganglimum og því að
öllum líkindum varanleg einkenni um eftirsega-
kvilla. Einhver einkenni um eftirsegakvilla höfðu
65% sjúklinga, sem er sambærilegt við það sem
Strandness og félagar fundu (21). Við rannsókn á
81 sjúklingi, áratug eftir segamyndun í ganglimum,
fundu Janssen og félagar að 75% sjúklinga höfðu
einkenni um eftirsegakvilla. I annarri erlendri
rannsókn reyndust einnig 79% hafa einhver ein-
kenni eftirsegakvilla að meðaltali sjö árum eftir
segamyndun í ganglimum (24). Flestar aðrar rann-
sóknir sýna mun minna hlutfall eða 21-45% (8,11,
20,22,23,27). Af sjúklingunum fengu 11% sár sem
er helmingi hærra en þekkt er úr erlendum rann-
sóknum sem sýna 0-6,5% (8,20, 21,23,24). Einnig
vekur athygli að fjórðungur sjúklinganna taldi ein-
kennin trufia daglegt líf verulega og er það álíka
og við aðra alvarlega langvinna sjúkdóma (20).
Vangaveltur hafa verið uppi um hvort eftirsega-
kvilla megi alltaf rekja til segamyndunar í gang-
limum, þar sem rnargir hafa einnig svipuð ein-
kenni frá þeim ganglim sem ekki var greindur með
segamyndun.
Greinilega kemur fram í þessari rannsókn, eins
og búast mátti við og sýnt hefur verið fram á í er-
lendum rannsóknum (21,23,25), að þeim sem
höfðu segamyndun upp í kviðarhol er mun hættara
við að fá eftirsegakvilla en öðrum. Rannsóknir
hafa sýnt að vænlegasta leiðin til að fækka tilfellum
eftirsegakvilla eftir segamyndun í ganglimum er
regluleg notkun teygjusokka með réttum þrýstingi
(18,19) og að nýjar bláæðalokuskemmdir geta ver-
ið að koma fram allt að fjórum árum eftir greiningu
segamyndunar (8,21). Því er ljóst að teygjusokka-
notkun til lengri tíma er mikilvæg til að minnka lík-
Læknablaðið 2000/86 23