Læknablaðið - 15.01.2000, Blaðsíða 36

FRÆÐIGREINAR / UNGLINGAR
Heimanfarinn unglingur (runaway adolescent) er
skilgreindur sá sem fer að heiman án leyfis foreldra
að minnsta kosti eina nótt með það fyrir augum að
strjúka að heiman (1,2).
Margir fræðimenn telja hugtakið heimanfarinn
unglingur of alnrennt og vilja greina á milli þeirra sem
fara að heiman og hinna senr reknir eru að heiman
(3,4). Heimanfarnir unglingar fara oftast að heiman
vegna deilna og minnkandi tilfinningatengsla við for-
eldra og vegna neikvæðra félagslegra tengsla við vini
og félaga (4). Heimanreknir unglingar fara hins vegar
oft vegna hvatninga eða jafnvel þvingana foreldra. I
sömu rannsókn nefndu fleiri heimanrekinna en
heimanfarinna deilur við foreldra sem helstu ástæðu
þess að þeir þurftu að yfirgefa heimilið og bentu
niðurstöður rannsóknar (4) til þess að á heimilum
heimanrekinna unglinga séu togstreita og rifrildi al-
gengari en á heimilum heimanfarinna unglinga.
Áætlað er að 30-60% allra unglinga sem að heiman
fara séu reknir að heiman (5).
Álitið er að í Bandaríkjunum hlaupist yfir ein
milljón ungmenna að heiman árlega (6), en helming-
ur þeirra snýr heim aftur innan fárra daga og um það
bil 75-80% eru komin heim aftur eftir eina viku (7).
Sá hópur sem ekki hefur snúið heim að viku liðinni er
talinn í mestri hættu á að leiðast út í áfengis- og/eða
fíkniefnamisnotkun, verða fyrir ofbeldi eða kynferð-
islegri misnotkun.
Rannsókn (8) leiddi í ljós að meðal heimanfarinna
unglinga bjuggu 21% með báðum foreldrum, 26,5%
með einu foreldri og stjúpforeldri, 34,4% hjá ein-
stæðri móður og 18,1% bjuggu hjá hvorugu foreldra.
Engin einhiít skýring liggur fyrir á því hvers vegna
unglingar hlaupast að heiman, hins vegar benda slík-
ar rannsóknir til margsvíslegs orsakasamhengis og
skilyrða sem á víxlverkandi hátt leiða til brotthlaups
að heiman. Rannsóknir (4,9) hafa sýnt að heiman-
farnir nefna oftast vandamál í samskiptum við for-
eldra sem ástæðu þess að fara að heiman. Yfir 70%
heimanfarinna (4) kváðust hafa farið að heiman
vegna deilna við foreldra. Tengsl innan fjölskyldunn-
ar einkenndust aðallega af tjáskiptaerfiðleikum, deil-
um og álagi. Foreldrum var lýst sem ströngum, ósveigj-
anlegum og refsandi og fannst unglingunum að þau
nytu lítils stuðnings þeirra. Auk deilna við foreldra
virðast margir heimanfarnir unglingar hafa orðið
fyrir líkamlegu og/eða kynferðislegu ofbeldi. Niður-
stöður rannsóknar (8) leiddu í ljós að samtals 27,7%
heimanfarinna unglinga höfðu verið beittir líkam-
legu og/eða kynferðislegu ofbeldi áður en þeir hlup-
ust að heiman, 16,8% höfðu verið beittir líkamlegu
ofbeldi, 5,4% kynferðislegu ofbeldi og 5,5% hvoru
tveggja. Um það bil helmingur þeirra sem beittir
höfðu verið líkamlegu ofbeldi voru stúlkur, þær voru
87,3% þeirra sem orðið höfðu fórnarlömb kynferðis-
legs ofbeldis og 83,9% þeirra sem beittir höfðu verið
hvoru tveggja. Sama rannsókn sýnir að heimanfarnir
unglingar sem beittir hafa verið ofbeldi eigi við meiri
persónuleg vandamál að etja en aðrir unglingar. Einn-
ig hafa vandamál í skóla, áfengis- og fíkniefnaneysla
og neikvæð sjálfsmynd heimanfarinna verið nefnd
sem ástæður þess að unglingur fer að heiman (10-12).
Niðurstöður rannsóknar (13) sýndu að heiman-
farnar stúlkur kvörtuðu marktækt oftar yfir ströngu
eftirliti og refsingum foreldra en allir aðrir hópar
(heimanfarnir piltar, heimadveljandi stúlkur og
piltar), en heimanfarnir piltar greindu sjaldnar frá
eftirliti foreldra en hinir hóparnir.
Vandamál unglinga sem fara oftar en einu sinni að
heiman, eru yfirleitt örðugri viðfangs en þeirra sem
fara einu sinni. Þeir eiga oftar við meiri persónuleg
og félagsleg vandmál að glíma, eiga oftar í erfiðleik-
um í skóla eða starfi og samband þeirra við eigin fjöl-
skyldu er lakara (14).
Auk hópa heimanfarinna og heimanrekinna var
einn hópur sem leitar til Rauðakrosshússins greindur
til viðbótar, það er hópurinn heimilislausir unglingar
sem höfðu rofið félagsleg tengsl við fjölskyldu, skóla
og heimili og áttu yfirleitt ekki fast heimili eða aðsetur.
Markmið rannsóknarinnar var að bera saman þessa
þijá hópa hjálparþurfi unglinga, sem leituðu til Rauða-
krosshússins og kanna meðal annars hvort munur væri
á þeim með tilliti til kyns, aldurs, uppruna úr borg eða
dreifbýli og frum- og endurkomu. Helstu niðurstöður
rannsóknarinnar verða kynntar í þessari grein.
Efniviður og aðferðir
Þátttakendun í rannsókninni voru notuð gögn allra
unglinga sem leituðu til Rauðakrosshússins frá desem-
ber 1985 til desember 1995. Á þessu tímabili voru skráð-
ar 927 komur samtals 475 unglinga á aldrinum 10-18 ára.
Unglingamir voru flokkaðir í þrjá flokka eftir
ástæðu komu þeirra í Rauðakrosshúsið. I hóp heiman-
farinna voru þeir unglingar flokkaðir sem ekki hafði
verið vísað að heiman. Einnig vom þeir unglingar, sem
komu af götunni en nefndu aðra ástæðu en húsnæð-
isleysi fyrir komu sinni, settir í hóp heimanfarinna.
Allir unglingar sem hafði verið vísað að heiman
eða af stofnun sem þeir dvöldust á voru settir í hóp
heimanrekinna.
í hóp heimilislausra voru þeir unglingar flokkaðir
sem ekki höfðu búið hjá forráðmönnum heldur komu
úr leiguhúsnæði, í fylgd lögreglu eða að lokinni áfeng-
is- eða vímuefnameðferð. Einnig voru þeir unglingar
flokkaðir með heimislilausum sem komu af götunni
og nefndu húsnæðisleysi sem ástæðu komu sinnar.
Af 927 skráðum komum í Rauðakrosshúsið voru
476 (51 %) skráðar í hóp heimanfarinna (289 ungling-
ar), 197 (21%) í hóp heimanrekinna (119 unglingar)
og 254 (28%) í hóp heimilislausra (67 unglingar).
í hópi heimanfarinna voru stúlkur nær tvöfalt
fleiri en piltar, í hópi heimanrekinna er kynjaskipting
nær jöfn, en meðal heimilislausra eru komur pilta
nær tvöfalt fleiri en stúlkna (tafla I).
34 Læknablaðið 2000/86