Læknablaðið - 15.01.2000, Qupperneq 28

FRÆÐIGREINAR / GJÖRGÆSLA
Fig. 1. Number ofpatients
admitted to intensive care
unit each year.
Fig. 2. Deaths after head
injury, no. of patients and
mortality.
fyrir heildarsýn yfir slíka áverka og afleiðingar þeirra.
Samkvæmt yfirliti um innlagnir eru þetta um 5-10%
allra innlagna á deildina en þeim hefur farið fækk-
andi undanfarin ár (2). Ætla má að notkun bflbelta
og aukinn áróður fyrir umferðaröryggi ásamt betra
vegakerfi hafi skilað þessum árangri. Þessi þróun
virðist einnig vera að eiga sér stað í nágrannalöndum
okkar (3).
Það er hins vegar áhyggjuefni að banaslysum
fjölgaði í umferðinni árið 1998 (4) og í fljótu
bragði virðist innlögnum á gjörgæsludeild vegna
alvarlegra höfuðáverka hafa fjölgað.
Markmið þessarar rannsóknar var að kanna
hvort um marktæka aukningu hafi verið að ræða
og einnig hvort eðli og orsakir áverkanna hefði
breyst á einhvern hátt. Að okkar mati gætu slíkar
upplýsingar nýst í auknu forvarnarstarfi enda er til
mikils að vinna ef hægt er að fækka alvarlegum
slysum í þjóðfélaginu.
Efniviður og aðferðir
Að l'engnu leyfi Vísindasiðanefndar Sjúkrahúss
Reykjavíkur var farið yfir tölvuskrá allra sjúklinga
sem lögðust inn á gjörgæsludeild Sjúkrahúss Reykja-
víkur vegna höfuðáverka 1994-1998, eða á fimm ára
tímabili. Kannaðir voru sjúklingar sem lagðir voru
inn vegna meðvitundarleysis eftir áverka, höfuð-
kúpubrota, heilamars eða innankúpublæðinga af
völdum áverka. Ekki voru tekin með tilfelli þar sem
um yfirborðsáverka á höfði var að ræða né heldur
andlitsáverkar. Ekki voru heldur tekin með tilfelli
þar sem um mikla fjöláverka var að ræða en einungis
minniháttar höfuðáverka. Upplýsingum var safnað
um orsök slyss, aldur, kyn, meðvitundarstig við inn-
lögn, fjölda sem þurfti meðferð með öndunarvél,
lengd meðferðar í öndunarvél, dvalardaga á gjör-
gæsludeild, afdrif og hvort þurfti að framkvæma
skurðaðgerð. Við mat á meðvitund var stuðst við
Glasgow Coma Scale (GCS) en þar er athugað hvort
viðkomandi opni augu sjálfkrafa, við tiltal, við sárs-
auka eða engin svörun komi fram. Einnig er á sama
hátt athugað hvort viðkomandi hreyfi sig og þá
hvernig. Þá er athugað tal sjúklings og metið hversu
áttaður hann er. Fyrir hvern þessara þriggja þátta fær
sjúklingur stig sem geta lægst orðið 3 við algjört
meðvitundarleysi og hæst 15 við fulla meðvitund (5).
Víðast hvar er stuðst við þetta kerfi til mats á meðvit-
und og hefur verið sýnt fram á tengsl þess við horfur
sjúklinga. Sjúklingar sem fá GCS <8 eru taldir hafa
mun verri horfur en þeir sem hafa GCS >8 (6).
Upplýsingum um svokölluð APACHE stig
(Acute Physiologic and Chronic Health Evalua-
tion) var einnig safnað en það er kerfi sem víða er
notað til mats á ástandi sjúklinga við innlögn. Allir
sjúklingar sem leggjast inn á gjörgæsludeild
Sjúkrahúss Reykjavíkur eru metnir samkvæmt
APACHE II kerfi og er þá tekið tillit til lífsmarka
og niðurstaðna blóðrannsókna fyrsta sólarhring-
inn eftir innlögn. Fundin eru verstu gildin þann
sólarhringinn og fær sjúklingur mismunandi mörg
stig eftir því hversu mikið frávik er frá eðlilegum
gildum. Einnig er tekið tillit til meðvitundar-
ástands við komu, aldurs sjúklings og hvort við-
komandi sé með langvinna sjúkdóma (7). Með
APACHE stigunarkerfinu hefur skapast alþjóð-
legt og staðlað kerfi til mats á alvarleika ástands
sjúklings við innlögn og sýnt hefur verið fram á
tengsl þess við horfur sjúklingahópa (8).
Við mat á afdrifum var sjúklingum skipt í þrjá
hópa eftir því hvort viðkomandi hefði náð fullum
bata, hefði minniháttar brottfallseinkenni eða væri
verulega skertur líkamlega og/eða andlega.
Fundið var ársmeðaltal hvers þáttar og árin síð-
an borin saman með tilliti til marktæks munar og
var stuðst við t-próf (Student's t-test) við útreikn-
inga. Með marktækni var miðað við p<0,05. Við
úrvinnslu var ekki stuðst við nein persónutengd
gögn.
Niðurstöður
Alls lögðust 236 einstaklingar inn á gjörgæsludeild
vegna höfuðáverka á því fimm ára tímabili sem rann-
sóknin nær yfir, eða að meðaltali 47 einstaklingar á
ári (mynd 1). Karlar voru alls 173 (73%) og konur 63
(27%). Umferðarslys voru orsök höfuðáverka í 42%
tilfella, fall í 38% tilfella og vinnuslys í 6%. Aðrar or-
sakir voru í 14% tilvika (tafla I). Ölvun var samverk-
andi þáttur hjá 46% þeirra sem hlutu höfuðáverka
eftir fall. Þetta hlutfall var hækkandi á seinni hluta
tímabilsins og náði 75% árið 1998. Alls létust 27
26 Læknablaðið 2000/86