Læknablaðið - 15.01.2000, Blaðsíða 31

FRÆÐIGREINAR / GJÖRGÆSLA
ings með öllum tiltækum ráðum (27). Báðir þessir
hópar hafa birt rannsóknir sem sýna betri horfur
sjúklinga miðað við venjubundnar aðferðir (24,27).
A gjörgæsludeild Sjúkrahúss Reykjavíkur hef-
ur verið stuðst við þau almennu ráð sem mælt hef-
ur verið með. I nokkrum tilfellum hefur Lundar-
meðferðinni verið beitt með ágætum árangri.
Umferðarslys eru algengasta orsök höfuðáverka
eins og í fyrri rannsóknum. Nokkra athygli vekur
hækkandi hlutfall þeirra sem fá höfuðáverka eftir
fall þar sem ölvun er samverkandi. Erlend rannsókn
hefur sýnt fram á áfengisneyslu hjá 48% þeirra sem
látast eftir fall óháð því hvort viðkomandi leggist inn
á gjörgæslu eða látist á slysstað (28). í nokkrum
tilfellum var um opinbera staði að ræða eins og
veitingahús og skemmtistaði. Það má því segja að
óheppilegt sé að hafa húsakynni slíkra staða torveld
yfirferðar til dæmis með þröngum stigum.
Samkvæmt niðurstöðum rannsóknarinnar hef-
ur tíðni alvarlegra höfuðáverka aukist síðustu tvö
ár tímabilsins og í heild er um alvarlegri áverka að
ræða. Árið 1998 er samkvæmt þessu erfitt ár á
gjörgæsludeild þar sem fleiri slasast, þeir eru í
verra ástandi við komu, eru lengur á deildinni og
þurfa lengur meðferð í öndunarvél. Að einhverju
leyti má skýra þetta með hærri meðalaldri en
greinilegt er að alvarlegri tegundum áverka hefur
fjölgað. í flestum tilfellum er um að ræða umferð-
arslys eða höfuðáverka tengt falli og er ölvun oft-
ast tengt þeirri gerð slysa. Ekki er hægt að sjá að
forvarnir vegna umferðarslysa hafi minnkað en
þar gegna lögregla, umferðarráð, bifreiðaskoðun
og tryggingafélög stóru hlutverki. Það eru því von-
brigði hversu margir slasast og látast á seinni hluta
tímabilsins. Forvarnir eru mjög mikilvægar og
greinilega má þar hvergi slaka á ef árangur á að
nást í framtíðinni.
Lokaorð
Síðustu tvö árin hefur alvarlegum höfuðáverkum fjölg-
að og enn sem fyrr eru umferðarslysin og fall helsti
orsakavaldurinn. Lífslíkur sjúklinga með alvarlegustu
höfuðáverkana (GCS 8 eða minna) hafa aukist umtals-
vert miðað við fyrir 20 árum. Frumgreining á meðvit-
undarástandi gefur góða hugmynd um lífslíkur þar sem
mikill munur er á dánartíðni þeirra sem hafa GCS 8
eða minna og hinna sem hafa GCS yfir 8. Ljóst er að ár-
angur meðferðar hér á landi er góður í samanburði við
nágrannalöndin. Betra væri þó ef hægt væri að fækka
slysum og má því hvergi slaka á í forvamastarfi.
Heimildir
1. NN. Traumatic brain injury-Colorado, Missouri, Oklahoma,
and Utah, 1990-1993. MMWR-Morbidity & Mortality Report
1997; 46: 8-11.
2. Ágústsson Þ, Sigvaldason K, Jónsson ÓÞ. Innlagnir á gjörgæslu-
deild og vöknunardeild Borgarspítala/Sjúkrahúss Reykjavíkur
1970-1998 [ágrip]. Læknablaöið 1999; 85: 337-8: S-16.
3. Engberg A, Teasdale TW. Traumatic brain injury in children in
Denmark: a national 15-year study. Eur J Epidemiol 1998; 14:
165-73.
4. Látnir í umferðarslysum á íslandi 1966-1998. Umferðarráð.
Available from: URL: http://www.umferd.is
5. Teasdale G, Jennett B. Assessment of coma and impaired con-
sciousness. Lancet 1974; ii: 81.
6. Jennett B, Teasdale G. Galbraith S. Severe head injuries in
three countries. J Neurol Neurosurg Psychiatry 1977; 40: 291-
8.
7. Knaus WA, Draper EA, Wagner DP, Zimmerman JE. APACHE
II: a severity of disease classification system. Crit Care Med
1985; 13: 818-29.
8. Einarsson EÖ, Sigvaldason K, Nielsen NC. Mat á horfum sjúk-
linga sem leggjast inn á gjörgæsludeild Sjúkrahúss Reykjavík-
ur [ágrip]. Læknablaðið 1998; 84: 307: E-27.
9. Guðmundsson K. Alvarlegir höfuðáverkar. Sjúklingar vistaðir
á gjörgæsludeild Borgarspítalans 1973-1980. Læknablaðið
1987; 73:113-20.
10. íbúar á íslandi l.des 1980. Available from:URL: http://www.
hagstofa.is
11. Sosin DM, Sniezek JE, Waxweiler RJ. Trends in deaths associ-
ated with traumatic brain injury, 1979-1992. Success and
failure. JAMA 1995; 273:1778-80.'
12. Stocchetti N, Rossi S, Buzzi F, Mattioli C, Paparella A, Col-
ombo A. Intracranial hypertension in head injury: manage-
ment and results. Intensive Care Med 1999; 25:371-6.
13. Marshall LF, Maas AIR, Marshall SB, Briccolo A, Fearnside
M, Ianotti F, et al. A multicenter trial on the effícacy of using
tirilazed mesylate in cases of head injury. J Neurosurg 1998; 89:
519-25.
14. Naredi S, Edén E, Zall S, Stephensen H, Rydenhag B. A stan-
dardized neurosurgical/neurointensive therapy directed to-
ward vasogenic edema after severe traumatic brain injury:
clinical results. Intensive Care Med 1998; 24:446-51.
15. Unterberg A. Severe head injury: improvement and outcome
[editorial]. Intensive Care Med 1999; 25: 348-9.
16. Paterniti S, Fiore P, Macri E, Marra G, Cambria M, Falcone
MF, et al. Extradural hematoma. Report on 37 consecutive
cases with survival. Acta Neurochir, Wien 1994; 131: 207-10.
17. Paterniti S, Falcone P, Fiore P, Levita A, La Camera A. Is the
size of an epidural haematoma related to outcome? Acta
Neurochir, Wien 1998; 140: 953-5.
18. Prat R, Calatayud-Maldonado V. Prognostic factors in post-
traumatic severe diffuse brain injury. Acta Neurochir, Wien
1998; 140:1257-61.
19. Levi L, Guilburd JN, Lemberger A, Soustiel JF, Feinsod M.
Diffuse axonal injury: analysis of 100 patients with radiological
signs. Neurosurgery 1990; 27:429-32.
20. Eisenberg HM, Garu HE Jr, Aldrich EF, Saydjary C, Tumer B,
Foulkes MA, et al. Initial CT findings in 753 patients with
severe head injury. A report from the NIH Traumatic Coma
Data Bank. J Neurusurg 1990; 73: 688-98.
21. Tomei G, Sganzerla E, Spagnoli D, Guerra P, Lucarini C, Gaini
SM, et al. Posttraumatic diffuse cerebral lesions. Relationship
between clinical course, CT findings and ICP. J Neurosurg Sci
1991; 35: 61-75.
22. Bullock R, Chesnut RM, Clifton G, Ghajar J, Narayan RK,
Newell DW, et al. Guidelines for the management of severe
head injury. J Neurotrauma 1996; 13: 639-731.
23. Maas AIR, Teasdale GM, Braakman R, Cohadon F, Iannotti
F, Karimi A, et al. EBIC guidelines for the management of
severe head injury in adults. European Brain Injury Consor-
tium. Acta Neurochir 1997; 139: 286-94.
24. Eker C, Asgeirsson B, Grande PO, Schalen W, Nordström CH.
Improved outcome after severe head injury with a new
therapy based on principles for brain volume regulation and
preserved microcirculation. Crit Care Med 1998; 26:1881-6.
25. Civetta JM, Taylor RW, Kirby RR. Neurologic injury: preven-
tion and initial care. In: Critical care. 3rd ed. Philadelphia:
Lippincott-Raven Publisher Co; 1997:1195-215.
26. Nilsson F, Nilsson T, Edvinsson L. Effects of dihydroergotamin
and sumatriptan on isolated human cerebral and peripheral
arteies and veins. Acta Anesthesiol Scand 1997; 41:1257-62.
27. Rosner MJ, Rosner SD, Johnson AH. Cerebral perfusion
pressure: management protocol and clinical results. J Neuro-
surg 1995; 25:949-62.
28. Hartshorne NJ, Harruff RC, Alvord EC Jr. King County Exa-
miner OfFice, Seattle/King County Department of Public
Health, Washington, USA. Am J Forensic Med Pathol 1997;
18: 258-64.
Læknablaðið 2000/86 29