Læknablaðið - 15.11.2000, Síða 7

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
Matarsýkingar á nýrri öld
Smitsjúkdómar sem
berast með fæðu hafa
valdið vaxandi
áhyggjum á undan-
förnum árum víða um
heim. Faraldsfræði
þessara sjúkdóma
hefur tekið umtals-
verðum breytingum.
Sumir sjúkdóms-
valdar hafa breiðst
um heim allan enda
hafa alþjóðleg við-
skipti með matvæli
færst mjög í vöxt. Breytingar hafa orðið á
búskaparháttum og slátrun búfénaðar og
stórframleiðsla færst í vöxt. Neytendur gera
kröfur um ferskleika matvöru og lífræna ræktun.
Vandamál sem tengjast matarsýkingum snerta
heilbrigðisyfirvöld, eftirlitsstofnanir, matvæla-
framleiðsluna og þá sem sjá um dreifingu og
framreiðslu matvæla.
A herðum heilbrigðisyfirvalda hvflir sú
lagalega skylda að greina með skjótum hætti
hættulegar sýkingar í mönnum og er þeim
jafnframt skylt að grípa til viðeigandi aðgerða til
að sporna við frekari útbreiðslu þeirra. Slíkir
sjúkdómar eru nefndir tilkynningaskyldir sjúk-
dómar, en undir þá falla matarsýkingar.
A langri leið fæðunnar frá haga, vatni eða sjó
til maga neytandans eru tækifærin mörg fyrir
sýkla að menga hana. Vöktun á sýkingarvöldum í
landbúnaði, sjávarútvegi og matvælum á markaði
er á höndum yfirdýralæknis, Rannsóknarstofu
fiskiðnaðarins, Hollustuverndar ríkisins og heil-
brigðiseftirlitanna í landinu. Við búum því við
margbrotið og flókið eftirlitskerfi með matvælum
sem ýmist er á sveitastjórnarstigi eða á hendi
ríkisvaldsins á forræði margra ráðuneyta. Breyt-
ing sem gerð var á sóttvarnalögum á þessu ári
miðar að því að auka viðbragðsflýti og sam-
hæfingu aðgerða gegn meðal annars matarsýk-
ingum sem ógna heilsu manna. Þá hafa komið
fram hugmyndir um að einfalda opinbert eftirlit
með matvælum með því að setja það undir einn
hatt eða matvælastofnun.
Reynsla undanfarinna tveggja ára af
matarsýkingum á Islandi skýrir vel þann vanda
sem við er að etja. Farsóttir af hvaða toga sem er
Höfundur er sóttvarnayfirlæknir hjá landlæknisembættinu.
geta birst sem stök tilfelli sem greinast á
mismunandi stöðum á mismunandi tíma annars
vegar eða sem atsótt eða hópsýking þar sem
fjöldi manna sýkist á sama stað nálægt í tíma.
Einfaldasta (og besta) skilgreiningin á slíkum
sóttum er þegar fjöldi sjúkdómstilfella verður
meiri en búast má við.
Á árinu 1998 greindust fleiri tilfelli af
kampýlóbaktersýkingum í mönnum en áður
hafði þekkst hér á landi. Sjúkdómstilfellin voru
dreifð um landið og virtust ekki tengjast
innbyrðis. Það var ekki fyrr en í ársbyrjun 1999,
þegar gögn voru tekin saman um sýkingar á árinu
áður, að umfang vandans varð ljóst. Á sama tíma
tók gildi reglugerð um tilkynningaskylda sjúk-
dóma sem byggðist á nýjum sóttvarnalögum en
þar voru kampýlóbaktersýkingar í fyrsta sinn
gerðar tilkynningaskyldar. í samræmi við þessi
nýju lög var viðkomandi eftirlitsstofnunum gert
viðvart um vandann. Það sýndi sig að þessar
stofnanir höfðu takmarkaða fjármuni til að gera
kannanir á mengun matvæla og varð af þeim
sökum dráttur á nauðsynlegum rannsóknum á
mengun matvæla.
Þær takmörkuðu kannanir sem gerðar höfðu
verið á matvælum á markaði sýndu að
kampýlóbakter hefði einungis fundist í kjúk-
lingum. Þegar leið á vorið 1999 varð ljóst að
sjúkdómstilfellum af völdum kampýlóbakter
fjölgaði umfram það sem verið hafði árið áður.
Var þá almenningur upplýstur um það að
mengaðir kjúklingar gætu valdið faraldrinum í
mönnum og var það gert með þeim hætti að eftir
var tekið. Var fólki bent á hvernig það gæti
forðast sýkingu með því að meðhöndla kjúklinga
og önnur matvæli á réttan hátt. Kjúk-
lingaiðnaðurinn brást illa við þessum tilmælum
og taldi sig órétti beittan. Frekari rannsóknir fóru
fram á orsök faraldursins síðsumars 1999 með
sérstökum stuðningi ríkisstjórnarinnar. Jafnframt
þessu stóð yfir rannsókn á vegum rann-
sóknarstofnunar bandaríska landbúnaðaráðu-
neytisins og Háskóla íslands á kampýlóbakter-
mengun í kjúklingaeldinu og sláturhúsum hér á
landi. Rannsóknir þessar staðfestu á endanum þá
fyrirliggjandi vitneskju að kjúklingar voru eina
matvaran á markaði þar sem mengun af völdum
kampýlóbakter fannst og að kjúklingar voru sú
matvara sem flestir þeirra sem sýktust höfðu
neytt. Faraldsfræðileg rannsókn á þessari sótt var
fyrst og fremst lýsandi. Erfitt var um vik að beita
Haraldur Briem
Frágangur
fræðilegra greina
Höfundar sendi tvær gerðir
handrita til ritstjórnar
Læknablaðsins, Hlíðasmára
8, 200 Kópavogi. Annað án
nafna höfunda, stofnana og
án þakka sé um þær að ræða.
Greininni fylgi yfirlýsing
þess efnis að allir höfundar
séu lokaformi greinar
samþykkir og þeir afsali sér
birtingarrétti til blaðsins.
Handriti skal skilað með
tvöföldu línubili á A-4
blöðum. Hver hluti skal
byrja á nýrri blaðsíðu í
eftirtalinni röð:
• Titilsíða, höfundar,
stofnanir, lykilorð
• Ágrip og heiti greinar á
ensku
• Ágrip á íslensku
• Meginmál
• Þakkir
• Heimildir
Tiiflur og myndir skulu vera á
ensku eða íslensku, að vali
höfunda.
Tölvuunnar inyndir og gröf
komi á rafrænu formi ásamt
útprenti. Tölvugögn (data)
að baki gröfum fylgi með.
Sérstaklega þarf að semja
um birtingu litmynda.
Eftir lokafrágang berist allar
greinar á tölvutæku formi
með útprenti. Taka skal fram
vinnsluumhverfi.
Sjá upplýsingar um frágang
fræðilegra greina:
http://www.icemed.is/
laeknabladid
Umræðuhluti
Skilafrestur efnis í umræðu-
hluta er 20. hvers mánaðar
nema annað sé tekið fram.
Læknablaðið 2000/86 735