Læknablaðið - 15.11.2000, Síða 27

FRÆÐIGREINAR / GJÖRGÆSLA
inni fjölgað um rúmlega 1% á ári að meðaltali og í
heild hefur fjölgunin verið 32% eða um 74 þúsund
manns (6). Fjölgun innlagna á gjörgæsludeild (2,5-
3% á ári) er þó meiri en sem nemur mannfjölda-
þróun. Hlutfall innlagna á gjörgæsludeild af
heildarinnlögnum á sjúkrahúsið hefur hins vegar
lækkað nokkuð eða úr 6% í 4,5% en að meðaltali
var þetta hlutfall 5,2% fyrir allt tímabilið. Vegna
breytinga á starfsemi sjúkrahússins er erfitt að
draga ályktanir af þessu hlutfalli en það virðist
vera svipað og í Bandaríkjunum (2).
Á gjörgæsludeild SHR eru lagðir inn flestir þeir
sem hljóta lífshættulega áverka á Islandi og ásamt
gjörgæsludeildum Landspítala og Fjórðungs-
sjúkrahússins á Akureyri er þar að finna veikustu
sjúklingana. Hlutfallslega hefur þó innlögnum
vegna slysa ekki fjölgað en það mætti skýra með
aukinni notkun bflbelta, öruggari bflum, betra
vegakerfi og bættu öryggi á vinnustöðum. Senni-
lega eru möguleikar til meðferðar margra alvar-
legra sjúkdóma betri en áður og það leiðir sjálfsagt
af sér fleiri sjúklinga sem þurfa gjörgæslumeðferð.
Þetta endurspeglast nokkuð í hinni miklu
aukningu á innlögnum eftir meiriháttar skurðað-
gerðir sem virðist vera helsta ástæðan fyrir fjölgun
innlagna eins og sést á mynd 6.
Stöðug aukning var á fjölda sjúklinga sem þurfa
meðferð í öndunarvél en þrátt fyrir það hefur
meðallegutími styst, sérstaklega síðasta tímabilið.
Forsendur fyrir öndunarvélarmeðferð (alvarleg
hjarta- og öndunarbilun, lost, alvarlegir brjóst-
hols-, kviðar- og höfuðáverkar, erfiðar skurðað-
gerðir) hafa lítið breyst þannig að ástæðan hlýtur
að vera aukinn fjöldi mikið veikra sjúklinga. Þrátt
fyrir þetta og sívaxandi álag á starfsfólk
deildarinnar hefur dánarhlutfall lækkað á síðasta
áratug. Horfur sjúklinga frá lyflækningadeildum
hafa þó breyst tiltölulega lítið. Hugsanleg skýring
á þessu er að með tilkomu gæsludeildar og hjarta-
gæsludeildar hefur þeim fækkað mikið á síðustu
árum sem leggjast inn á gjörgæsludeild til eftirlits
eftir hjartaáfall og lyfjaeitranir. Horfur þessara
sjúklinga eru almennt góðar og fækkun þeirra gæti
við heildaruppgjör skyggt á betri árangur
meðferðar þeirra sem eru mikið veikir. Stór hluti
sjúklinga frá lyflækingadeild sem í dag eru lagðir
inn á gjörgæsludeild eru í það alvarlegu ástandi að
þeir þurfa öndunarvélarmeðferð. Má því í raun
segja að góður árangur hafi einnig náðst með
þessa sjúklinga þar sem dánarhlutfall hefur haldist
svipað eða jafnvel lækkað þrátt fyrir fækkun
frískari sjúklinga.
Dánarhlutfall sjúklinga frá háls-, nef-, og
eyrnadeild og bæklunarlækningadeild hélst svipað
á tímabilinu en hið lága dánarhlutfall má að
nokkru skýra með því að allir sjúklingar með fjöl-
áverka innritast á skurðlækningadeild. Lækkun
dánarhlutfalls er mest áberandi hjá sjúklingum frá
skurðlækningadeild og heila- og taugaskurð-
lækningadeild. Ætla má að framfarir í gjörgæslu-
lækningum og gjörgæsluhjúkrun skýri þann
árangur sem hefur náðst. Vöktunarmöguleikar
hafa aukist mikið með betri og fullkomnari
tækjum og miklar framfarir hafa orðið í notkun
öndunarvéla ásamt því að stöðugt betri lyf við
sýkingum og alvarlegum líffærabilunum eru til
umráða. Meðallegutími styttist á síðasta áratug
sem einnig má skýra með framförum í læknisfræði,
sérhæfingu og aukinni þekkingu þannig að með-
ferðin er markvissari og fljótvirkari. Aukið álag
gæti einnig átt þátt í þessu að einhverju leyti þar
sem þrýstingur á útskrift sjúklinga eykst. Rann-
sóknin tekur hvorki tillil til ástands við innlögn né
eftir útskrift eða langtímahorfa en sérstök rann-
sókn er í gangi þar sem slíkt er metið með
APACHE II stigunarkerfi (7). Fróðlegt væri að sjá
hvernig ástand sjúklinga við innlögn hefði þróast á
tímabilinu en ekki var byrjað að skrá APACHE II
stig fyrr en árið 1994 og upplýsingar ekki fáanlegar
fyrir allt tímabilið.
Ályktun
Ef niðurstöður rannsóknarinnar eru dregnar saman
sést að innlögnum hefur stöðugt fjölgað, hlutfall eldri
og veikari sjúklinga hefur aukist og mest aukning er á
innlögnum eftir meiriháttar skurðaðgerðir. Þrátt fyrir
þetta hefur dánarhlutfall lækkað og meðallegutími
styst. Árangur starfseminnar virðist því góður og
framþróun í læknisfræði og hjúkrun virðist skila sér í
batnandi horfum sjúklinga sem þurfa á þjónustu
deildarinnar að halda. Það er því mikilvægt að hlúa
vel að þessari starfsemi í framtíðinni til að viðhalda
og bæta þann árangur sem náðst hefur.
Þakkir
Höfundar færa Curtis Snook Iækni bestu þakkir fyrir
yfirlestur á enskri samantekt og góðar ábendingar.
Vísindasjóður Borgarspítalans veitti styrk til þessarar
rannsóknar.
Heimildir
1. Textbook of Critical Care. Shoemaker, Ayres, Grenvik,
Holbrook. 3rd ed. Philadelphia, USA: WB Saunders
Company; 1995.
2. Halpern NA, Wang JK, Alicea M, Greenstein R. Critical care
medicine: observations from the department of Veterans
affairs' intensive care units. Crit Care Med 1994; 22: 2008-12.
3. National estimates of intensive care costs in Canada and the
United States. Crit Care Med 1990; 18:1282-6.
4. Ársskýrslur Borgarspítalans, síðar Sjúkrahúss Reykjavíkur
1970-1998.
5. Borgarspítalinn 10 ára. Afmælisrit. Læknablaðið 1978; 64/
Fylgirit 6.
6. Mannfjöldi samkæmt þjóðskrá 1960-1998. Hagstofa
Íslands/Landshagir. www.hagstofa.is
7. Einarsson EÖ, Sigvaldason K, Nielsen NC. Mat á horfum
sjúklinga sem leggjast inn á gjörgæsludeild Sjúkrahúss
Reykjavíkur [ágrip]. Læknablaðið 1998; 84: 307.
Læknablaðið 2000/86 753