Læknablaðið - 15.02.2002, Blaðsíða 58

UMRÆÐA & FRÉTTIR / FRÁ LÆKNADÖGUM
Þrúgur reiðinnar
Katrín Fjeldsted
Höfundur er læknir og alþing-
ismaður. Greinin er að stofni
til erindi sem höfundur flutti á
Læknadögum í janúar 2002.
Millifyrirsagnir eru blaðsins.
Nafn pessarar greinar, þrúgur reiðinnar, er
bókmenntaleg skírskotun. Ég ætla að fjalla um reið-
ina í samskiptum fólks, ekki sízt reiði sem komið get-
ur upp í samskiptum læknis og sjúklings, og minnast á
mikilvægi bókmennta fyrir önnum kafna lækna.
Til er margs konar reiði og hægt að flokka hana
eftir magni og gæðum: Nefna mætti réttláta reiði og
óréttláta reiði, heilaga reiði, óstjórnlega reiði, gagn-
lega reiði, reiði sem skapgerðareinkenni, og svo reiði
sem stafar af erfiðum kringumstæðum í einkalífi,
vinnu eða þjóðfélagsaðstæðum.
Bandaríski rithöfundurinn John Steinbeck skrifaði
frægustu bók sína Prúgur reiðinnar (The Grapes of
Wrath) árið 1939 og fékk Nóbelsverðlaunin 1962.
Bókin kom út í íslenzkri þýðingu Stefáns Bjarman árið
1943 (1). Nafn hennar mun vera fengið úr biblíunni,
nánar tiltekið úr Opinberunarbókinni en það tengist
einnig þekktu bandarísku kvæði, Baráttusöng lýðveld-
isins (The Battle Song of the Republic), en þar segir:
Mine eyes have seen the glory and the coming ofthe
Lord,
He is trampling out the vintage where the grapes of
wrath are stored;
He hath loosed thefateful lightning ofHis terrible
swift sword;
His truth is marching on.
(í lauslegri þýðingu: Augu mín hafa litið dýrðina og
komu Drottins, hann er að troða á uppskerunni sem
varðveitt var afþrúgum reiðinnar; hann hefur leyst úr
lœðingi örlagaþrungið Ijósleiftur síns snögga sverðs,
sannleikur hans mun lifa.)
Baksvið bókarinnar er kreppan í Bandaríkjunum
á fyrri hluta 20. aldar þegar heil bændasamfélög
flosnuðu upp, ótal fjölskyldur brugðu búi og lögðu
upp í óvissuför til fyrirheitna landsins í vestri, Kali-
forníu. Höfundur bregður upp mynd af kúgun og
hatri, mannlegri eymd og reiði, hugrekki og ást í
skrautlegu mannlífi þess tíma. Lífskjör fólksins urðu
frjór jarðvegur fyrir þrúgur reiðinnar:
Fólkið kom út úr húsunum og fann hið heita, ramma
loft, og tók óðar fyrir vitin. Og börnin komu út úr hús-
unum, en þau hlupu ekki um né hrópuðu, eins og þau
voru vön að gera eftir regn. Mennirnir stóðu úti við
girðingarnar og horfðu á hinn eyðilagða maís, sem
visnaði óðfluga: það grisjaði rétt á einstaka stað í
græna bletti gegnum rykskánina. Mennirnir voru þögl-
ir og þeir hreyfðu sig varla. Og konurnar komu út úr
húsunum til að standa við hlið manna sinna - til að vita
hvort þeir létu ekki hugfallast. Börnin stóðu skammt
frá og teiknuðu myndir í rykið með berum tánum, og
þau beittu allri skerpu til að skynja, hvort pabbi og
mamma mundu gefast upp. Og börnin gutu augunum
til pabba og mömmu og páruðu í rykið með tánum.
Hestarnir komu heim að vatnsrennunni og snudduðu
með flipunum í vatnið til að hreinsa ryklagið af vatns-
fletinum. Eftir dálítinn tíma hvarf hið dáleiðslukennda
ráðleysi af andlitum mannanna, og þeir urðu harðir,
reiðir og þrjóskir á svip. Þá vissu konurnar að þeim var
borgið og þeir mundu ekki láta hugfallast. (Bls. 11.)
Segja má að hér sé komin lýsing á gagnlegri reiði
sem stuðlar að því að fólk lifi af við erfiðar aðstæður.
Að umgangast fólk
Frásögn af búferlaflutningum til fyrirheitins lands
lætur hugann hvarfla til þeirra íslendinga sem fluttu
vestur um haf á sínum tíma og hefur þeim verið lýst á
litrikan hátt í bókum Böðvars Guðmundssonar,
Híbýli vindanna og Lífsins tré (2, 3).
Reiði sjúklingurinn og reiði læknirinn eru við-
fangsefni mitt í þessari grein. Sjálf hef ég alla tíð haft
tilhneigingu til að koma mér hjá aðstæðum þar sem
reiði er ríkjandi og hef þurft að taka á því í lífi og
starfi eins og gengur. Helzt vil ég umgangast fólk sem
getur stillt skap sitt og rætt mál af skynsemi og í jafn-
vægi. Það er því broslegt að hafa valið sér læknisfræði
og stjórnmál að viðfangsefni! Þangað leitar klárinn
sem hann er kvaldastur.
Sem heimilislæknir er ekki hægt að velja sér við-
mælendur þar sem sjúklingar velja sér lækni. Þess
vegna verður maður að læra að umgangast fólk, sjálfs
sín og annarra vegna. Mennirnir eru eins misjafnir og
þeir eru margir. Miklu skiptir að sjúklingur geti skipt
um lækni komi þeim ekki saman en jafnframt að
lækni sé gert kleift að segja upp sjúklingi. Bezt er þó
að geta tekið á málum þannig að til þess þurfi ekki að
koma en víða á landinu þar sem ekki er hægt að velja
milli lækna hefur enginn neitt val. Ekki heldur lækn-
irinn. Allir kannast við sjúklinga sem koma sér út úr
húsi hjá hverjum lækninum á fætur öðrunt án þess að
einn viti af öðrum og nokkurn tímann sé tekið á
vandanum.
146 Læknablaðið 2002/88