Læknablaðið - 15.06.2003, Qupperneq 47

UMRÆÐA & FRÉTTIR / VIÐBÚNAÐUR VIÐ HABL
í febrÚarmánuði 2003 fóru að berast fréttir um
áður óþekktan smitsjúkdóm í Guangdonghéraði í
Kína (1) sem veldur óvenjulegri lungnabólgu. Sjúk-
dómur þessi gengur undir nafninu Severe Acute Re-
spiratory Syndrome (SARS) en á íslensku hefur hann
verið nefndur heilkenni alvarlegrar bráðrar lungn-
abólgu (HABL). Barst hann síðan til Hong Kong í
lok febrúar og þaðan til Víetnam, Singapore og Kan-
ada. Þekking á sjúkdómnum var takmörkuð og sýk-
ingavarnir við umönnun sjúklinga því ófullnægjandi
sem olli því að aðstandendur HABL-sjúklinga og
heilbrigðisstarfsmenn sem önnuðust sjúklingana urðu
fyrir smiti. Skapaði þetta gífurlegt álag á heilbrigðis-
þjónustuna. I mest útsettu héruðunum í Kína, Hong
Kong og Tævan greinast um þessar mundir einstak-
lingar án þekktra tengsla við HABL-tilfelli sem stað-
festir að smit á sér stað úti í samfélaginu. Ófullnægj-
andi sýkingavarnir á sjúkrahúsum, hugsanleg röng
greining tilfella og ófullnægjandi rakning smitleiða í
fátækum héruðum landsins kemur í veg fyrir að unnt
sé að hefta faraldurinn.
Einstaka tilfelli hafa borist til margra vesturlanda
en með ströngum sýkingavörnum hefur verið komið
í veg fyrir frekari útbreiðslu sjúkdómsins.
Smitleiðir, einkenni og horfur
Smitleiðin er dropa- og snertismit. Náin samskipti
þarf til að smit geti átt sér stað. Tilfellaviðmiðarann-
sókn (case control study) sem gerð var meðal 254
heilbrigðisstarfsmanna á fimm sjúkrahúsum í Hong
Kong sýndi að smitgát gegn dropa- og snertismiti
hindraði smitun (2). Enginn sem notaði maska, hanska,
hh'fðarsloppa og stundaði handþvott smitaðist. Reynd-
ist notkun maska vera öflugasta varnaraðgerðin. Er
það talið styðja að smitun eigi sér stað með dropa-
smiti en ekki loftúðasmiti. Talið er að einungis ein-
staklingar með einkenni sjúkdómsins séu smitandi.
Klínískur gangur sjúkdómsins er þrískiptur sam-
kvæmt nýlegri rannsókn í Lancet. Fyrsta vikan ein-
kennist af hita, beinverkjum ásamt öðrum einkenn-
um sem batna eftir fáa daga. í annarri viku smitar
viðkomandi mest, fær hita að nýju, niðurgang og
lækkaða súrefnismettun. A þriðja stigi sjúkdómsins
versnar um 20% sjúklinganna, þeir fá ARDS (Acute
Respiratory Distress Syndrome) og þörf verður á
meðferð í öndunarvél (3). Talið er að dánarhlutfall
(case fatality rate) sé hærra en áður var talið og
hækki með aldrinum. Rannsókn frá Hong Kong sýnir
að dánarhlutfallið var 13,2% (95% CI 9,8-16,8) hjá
þeim sem voru yngri en 60 ára, en 43,3% (95% CI
35,2-52,4) hjá þeim sem voru 60 ára eða eldri (4).
Alþjóðleg samvinna
Alþjóðleg samvinna er afar mikilvæg ef árangur á að
nást í baráttunni við sjúkdóminn. Þann 15. mars sendi
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) frá sér al-
heimsviðvörun (global alert) um sjúkdóminn (5).
Með viðvöruninni var send skilgreining á HABL sem
skyldi liggja til grundvallar tilkynningu grunsamlegra
og líklegra HABL-tilfella til WHO.
Þann 17. mars var myndað rafrænt upplýsinga-
samstarf á vegum WHO með 11 leiðandi rannsókn-
arstofum í heiminum sem deildu þekkingu sinni á
veirunni. Flýtti það mjög fyrir þróun aðferða til
greiningar á henni. Mikil þörf er á áframhaldandi
rannsóknum, ekki síst til að bæta greininguna, finna
virka lyfjameðferð gegn sjúkdómnum og þróun bólu-
efnis. Sambærilegt samstarf með faraldsfræðingum
og læknum sem annast HABL-sjúklinga fylgdi í kjöl-
farið. Þannig hefur safnast mikil þekking á skömm-
um tíma um smitleiðir sjúkdómsins, árangur ýmissa
aðgerða til að rjúfa smitleiðir, einkenni sjúklinga og
árangur af hugsanlegri meðferð.
WHO hefur sett saman fjölda leiðbeininga sem
þróast eftir því sem þekking á sjúkdómnum eykst,
meðal annars um sýkingavarnir á sjúkrahúsum, með-
höndlun sýna, viðbrögð þegar HABL greinist og
ráðstafanir hjá þeim sem hugsanlega hafa orðið fyrir
smiti. Þessar leiðbeiningar geta heilbrigðisyfirvöld í
hverju landi notað við gerð eigin viðbragðaáætlunar.
Feröamenn
Þann 15. mars sendi WHO einnig tilmæli til áhafna
flugvéla og flugfarþega að þeir kynntu sér einkenni
sjúkdómsins og tilkynntu um hugsanleg tilfelli á
áfangastað fyrir lendingu véla. Þeim sem fá einkenni
HABL og hafa verið á svæðum þar sem smit á sér
stað innan tíu daga frá upphafi einkenna er ráðlagt
að hafa samband við lækni án tafar.
Fyrstu tilmæli WHO um frestun ferða til útsettra
svæða birtust 2. apríl og eru þau uppfærð eftir þörf-
um. Akvörðun um hvaða landsvæði beri að varast
byggjast á umfangi faraldursins á viðkomandi svæð-
um og er fjöldi veikra ásamt fjölda nýrra tilfella á
degi hverjum hafður til hliðsjónar. Önnur mikilvæg
rök fyrir tilmælunum er hversu víðtækar smitkeðj-
urnar eru á svæðinu og möguleikar á því sýkingin
berist þaðan til annnarra svæða. Þann 20. maí náðu
tilmælin til eftirfarandi landsvæða í Kína: Bejing,
Guangdong, Hebei, Hong Kong SAR, Innri-Mongó-
líu, Shanxi, Tianjin og Tapei í Tævan.
Samkvæmt tilmælum WHO er gerð heilsuskoðun
á ferðamönnum við brottför frá þeim landsvæðum
þar sem HABL er útbreitt. Ferðamenn útfylla yfir-
Guðrún
Sigmundsdóttir
Höfundur er smitsjúkdóma-
læknir og starfar hjá
Landlæknisembættinu.
Læknablaðið 2003/89 519