Læknablaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 32

FRÆÐIGREINAR / ÞYNGD SKÓLABARNA
Ályktanir: Hugsanlega er sú óhagstæða þróun í átt til
þyngdaraukningar sem verið hefur að breytast. Þó
hafa ekki fundist aðrar rannsóknir sem benda í sömu
átt og þarf því frekari niðurstöður áður en hægt er að
fullyrða að svo sé. Þyngd hefur meiri áhrif á líðan
eldri unglinga eða undir lok grunnskóla en þeirra
sem yngri eru. Þessi rannsókn svarar ekki hvers
vegna en gera má ráð fyrir að hin auknu félagslegu á-
hrif sem börn og unglingar verða fyrir þegar þau eru
eldri skipti hér verulegu máli. Eftir því sem börnin
verða eldri þá fer að gæta sambands milli þess að vera
of þungur og ganga lakar í námi og meðal þungra eru
engir nemendur sem ná ágætum námsárangri.
Inngangur
Ofþyngd og offita eru vaxandi heilsufarsvandamál á
Vesturlöndum (1, 2). Afleiðingar þessa vandamáls
hafa verið margskonar og er samband á milii þyngd-
arvandamála hjá börnum og unglingum og ofþyngd-
ar þegar viðkomandi komast á fullorðinsár (3). Of-
þyngd og offita eru því sérstakt vandamál þegar börn
eða unglingar eiga í hlut. í því sambandi er einkum
þrennt sem skiptir máli:
• í fyrsta lagi hefur ofþyngd eða offita í för með
sér líkamlegar afleiðingar þegar á unga aldri.
Þannig hefur sú tegund sykursýki sem er bein
afleiðing offitu nýlega komið fram meðal ung-
linga en offitusykursýki hefur hins vegar lengst
af verið einangruð við fullorðna. (4).
• í öðru lagi er um að ræða andlegar og félagsleg-
ar afleiðingar sem koma fram strax en ofþyngd
eða offita er í raun alvarleg félagsleg fötlun hjá
börnum og jafnvel enn frekar unglingum sem
sífellt þurfa að líða fyrir vaxtarlag sitt (5).
• f þriðja lagi hefur ofþyngd eða offita á unga
aldri í för með sér auknar líkur á offitu á full-
orðinsárum (6) og þar með aukna hættu á ým-
isskonar heilsufarsvanda henni samfara síðar í
lífinu.
í Ijósi þess hve lífsvenjur fólks hafa mikil áhrif á þró-
un offitu og ofþyngdar hafa sjónir manna í auknum
mæli beinst að forvörnum og hvernig megi koma í
veg fyrir að fólk temji sér lífshætti sem stuðla að þró-
un offitu eða ofþyngdar. Með þetta í huga er sérlega
uggvænlegt hve ofþyngd virðist verða algengari með-
al barna og unglinga en yfirlitsrannsóknir frá ýmsum
þjóðum hafa sýnt fram á að umfang þessa heilsufars-
vanda hefur aukist jafnt og þétt frá því snemma á
sjötta áratugnum (7). Þannig jókst offita meðal barna
á aldrinum 6-11 ára um 54% í Bandaríkjunum á ára-
bilinu 1963-1980 og á sama tíma jókst þetta vandamál
um 39% hjá unglingum á aldrinum 12-17 ára (8). ís-
lenskar rannsóknir benda í sömu átt. Rannsókn á 9
ára börnum í Reykjavík (9) sýndi að á árabilinu 1938-
1998 jóksl hlutfall of þungra stelpna úr 3,1% í 19,7%
og en hlutfall of þungra stráka úr 0,7% í 17,9%. Hlut-
fall of feitra stelpna hafði á sama hátt aukist úr 0,4%
í 4,8% og of feitra stráka úr 0% í 4,8%. Önnur far-
aldsfræðileg rannsókn sem gerð var við Heilsugæslu-
stöðina á Akureyri hjá bömum á Akureyri og í nær-
sveitum sýndi að marktæk aukning kom fram í lík-
amsþyngdarstuðli hjá 8,10,11 og 12 ára piltum og 8,
11 og 12 ára stúlkum á 25 ára tímabili eða á milli ár-
anna 1967-1968 og 1992-1993 (10). Þá er fyrirliggj-
andi rannsókn sem gerð var á árabilinu 1983-1987
sem sýndi hæð og þyngd allra grunnskólabarna á Is-
landi 1983-1987 en þar kemur ekki fram útreikningur
áLÞS(ll).
Bruche (5) setti fyrir meira en aldarfjórðungi fram
þá skoðun sína að fjöldi feitra barna væri í raun sorg-
arsaga. Hún taldi offitunni best lýst sem félagslegri
fötlun. Sá offeiti veki athygli hvar sem hann fer, líði
fyrir vaxtarlagið en sé um leið ófær um að takast á við
vandann. Bruche benti jafnframt á að þó svo að hinn
offeiti ætti í raun við sjúkdóm að stríða þá liti samfé-
lagið ekki svo á og viðkomandi nyti því ekki þess
skilnings sem fylgdi því að vera talinn sjúkur. Gagn-
vart hópi of feitra barna og unglinga taldi Bruche að
enn síður en hjá fullorðnum væri fyrir hendi þessi
skilningur á eðli vandans, það er að segja að viðkom-
andi einstaklingar væru í raun sjúkir. Ekki verður
fullyrt um að hve miklu leyti þetta kann að hafa
breyst en vera kann að skilningur á vandanum hafi
aukist hjá tilteknum hópum í samfélaginu. Hins veg-
ar er engin sérstök ástæða til að ætla að nokkuð hafi
dregið úr þeim sífellda áróðri sem uppi er um ágæti
þess að vera grannur og með stæltan kropp sem ýms-
ir telja að hafi sérlega mikil áhrif á börn og unglinga
(12).
Efniviður og aðferðir
Rannsóknarhópurinn náði til allra barna í 4., 7. og 10
bekk grunnskóla á starfssvæði Heilsugæslustöðvar-
innar á Akureyri. Það nær til Akureyrar, Eyjafjarðar-
sveitar, Svalbarðsstrandarhrepps, Grýtubakka-
hrepps, Arnarneshrepps, Glæsibæjarhrepps, Skriðu-
hrepps og Öxnadalshrepps. Umræddir árgangar urðu
fýrir valinu vegna þess að þeir þreyta allir samræmd
próf. Safnað var gögnum um líkamsþyngd og hæð,
námsárangur og líðan. Til að tengja saman þessar
upplýsingar þurfti að auðkenna gögnin viðkomandi
persónum þar til skráningu var lokið. Fengið var leyfi
Vísindasiðanefndar og Persónuvemdar. Við úr-
vinnslu gagnanna var notast við skrár þar sem per-
sónuauðkennum hafði verið eytt. Skilyrði fyrir
skráningu upplýsinga og þátttöku í rannsókninni var
einnig að fyrir lægi upplýst samþykki foreldra við-
komandi barns. Þá var einnig farið fram á að nem-
endur í 10. bekk veittu sjálfir skriflegt samþykki sitt.
Þetta fyrirkomulag kom nokkuð niður á heimtum.
Við mat á líkamsþyngd er stuðst við líkamsþyngd-
arstuðul, LÞS (Body Mass Index eða BMI) en með
768 Læknablaðið 2003/89