Læknablaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 44

FRÆÐIGREIN / NOTKUN NÁTTÚRUEFNA
Spurningalistar - aöferðafræði
Ýmis lykilatriði ber að hafa í huga varðandi spurn-
ingalistagerð og er hægt að nálgast þessi atriði í
mörgum ágætum kennslubókum sem skrifaðar hafa
verið um efnið (2, 3, 5-8). Spurningaformið og orða-
lag spurninga eru þættir sem geta haft mikil áhrif á
hvernig til tekst með upplýsingaöflun. Hér er lögð á-
hersla á rannsóknir á spurningalistum sem mæla
notkun lyfja og skyldra efna.
Klungel et al rannsökuðu áhrif spurningaformsins
á hversu vel sjúklingar með háþrýsting greindu frá
þeim lyfjum sem þeir notuðu (9). Apóteksskrár þátt-
takenda voru notaðar sem viðmiðun (gullstaðall).
Spurt var á tvennan hátt: annars vegar beint um á-
kveðin lyf og hins vegar var opin spurning þar sem
spurt var um öll önnur lyf sem sjúklingarnir höfðu
notað. Aðeins 71% þeirra lyfja sem sjúklingarnir
notuðu samkvæmt apóteksskrám komu fram í svör-
um við spurningalistanum. Mun betra samræmi var
milli svara og apóteksgagna ef spurt var beint um á-
kveðin lyf (88%) en í opnu spurningunni (41%). At-
huga verður að í spurningalistanum var beðið um
lyfjanotkun síðastliðna 90 daga og verður því að taka
þessum niðurstöðum með fyrirvara þar sem vitað er
að minni fólks ræður illa við svo langan tíma.
Rannsókn á notkun estrógenlyfja og lyfja fyrir
hjarta og æðakerfi sýndu fram á að 80-88% mundu
eftir estrógennotkun (10-12) en 77-85% eftir notkun
lyfja við hjarta- og æðasjúkdómum (13,14). Mitchell
rannsakaði áhrif spurningaformsins á hversu vel
þungaðar konur mundu eftir lyíjanotkun (15). Upp-
lýsingar frá konunum voru mun fyllri þegar spurt var
um lyf við ákveðnum sjúkdómun eða kvillum en þeg-
ar spurt var opið um lyfjanotkun. Lyf sem höfðu ver-
ið notuð í frekar langan tíma komu betur fram, og
fólk mundi frekar eftir lyfjum sem það hafði nýlega
notað. Fólk sem notar mörg lyf mundi síður eftir lyfj-
unum og minnið versnaði einnig greinilega með aldri
(11,14). Pessar rannsóknir sýna að opnar spurningar
eru varasamar við mælingu á notkun lyfja og skyldra
efna í faraldsfræðilegum rannsóknum. Mikilvægt er
einnig að varast spurningar um lyfjanotkun lengra
aftur í tímann en tvær vikur. Þessi atriði voru höfð í
huga við hönnun spurningalista um notkun náttúru-
efna, fæðubótarefna og lausasölulyfja.
Notkun náttúruefna, fæðubótarefna og lausa-
sölulyfja
Fáar rannsóknir hafa verið gerðar á algengi notkun-
ar þessara efna erlendis og engar hérlendis. Þó er vit-
að að vinsældir þessara efna, sérstaklega náttúru-
efna, eru miklar og fara vaxandi meðal almennings
(16-18). Athygli heilbrigðisstarfsfólks hefur í síaukn-
um mæli beinst að þessari notkun vegna hugsanlegr-
ar læknisfræðilegrar verkunar og hættu á auka- og
milliverkunum (16-21). Margir álíta náttúruefni
„náttúrulegri”, öruggari, mildari og ódýrari kost en
hefðbundin vestræn lyf og skýrir það að hluta vin-
sældir þeirra. Einnig má rekja áhuga á náttúruefnum
og bætiefnum til þess að sjúklingar geta meðhöndlað
sig sjálfir og þurfa ekki að leita til læknis (20). Öflug
markaðssetning á heilsubótarefnum, jákvæð umfjöll-
un og óánægja með hefðbundnar lækningaaðferðir
vesturlanda eru einnig nefndar sem ástæður fyrir
mikilli útbreiðslu og notkun (22). Rannsóknir sem
gerðar hafa verið á notkun náttúruefna hafa mælt al-
gengi notkunar á bilinu 2,5 til 45%. Þess ber þó að
gæta að mismunandi tímarammi var hafður til við-
miðunar og hann jafnvel ekki gefinn upp. Þær rann-
sóknir sem höfðu tímarammann 1 ár sýndu algengi
notkunar á bilinu 26 til 32% (23, 24). Aðeins ein
rannsókn náði tvær vikur aftur í tímann og voru nið-
urstöður hennar 14,5% (23).
Rannsóknir á vítamínum og fæðubótarefnum
sýndu 22 til 70% algengi notkunar. Tvær rannsóknir
gáfu upp tímarammann eitt ár og varð þá algengi
notkunar á bilinu 46 til 70% (16,25), en í einni rann-
sókn var beðið um notkun síðustu viku og fékkst þá
lægsta algengið 22,8% (26). Notkun lausasölulyfja
hefur lítið verið rannsökuð. Ein rannsókn í Svíþjóð
sýndi að 54% höfðu notað lausasölulyf síðastliðið eilt
ár (24).
I öllum rannsóknum var algengara að konur not-
uðu efnin en karlar. I rannsókn Durantes á vítamín-
um, steinefnum og náttúruefnum höfðu 71% kvenna
notað efnin en aðeins 44% karla (22). Hjá Schellhorn
sem rannsakaði notkun vítamína og steinefna voru
tölurnar 27,5% á móli 18,1 % (26); hjá Tsen var nolk-
un náttúruefna 23,6% á móti 19,2% (17). Lyle og
samstarfsmenn athuguðu hvort einhver munur væri á
fólki sem notar bætiefni og þeim sem ekki gera það
(27). Konur nota samkvæmt þeirri rannsókn efnin í
ríkari mæli en karlar og notkun virðist aukast með
hærra menntunarstigi.
Markmlb
Markmið rannsóknarinnar var að hanna spurninga-
lista sem hentar við mælingu á notkun náttúruefna,
fæðubótarefna og lausasölulyfja. Markmið verkefnis-
ins var tvíþætt:
1) A sviði aðferðafræði: hönnun og þróun mæli-
tækis til öflunar upplýsinga um notkun nátt-
úru-, fæðubótarefna, vítamína, stein- og snefil-
efna ásamt lausasölulyfja.
2) Á sviði faraldsfræði: könnun á notkun framan-
greindra efna. Áhersla var á að mæla algengi
notkunar.
780
Læknabladið 2003/89