Læknablaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 33

FRÆÐIGREINAR / ÞYNGD SKÓLABARNA
honum er líkamsþyngd skoðuð með hliðsjón af hæð
viðkomandi einstaklings samkvæmt eftirfarandi for-
múlu: þyngd/hæð_ (kg/m_). Annars vegar er reikn-
aður út meðaltalsþygndarstuðull fyrir hvern árgang á
hverju tímabili og ennfremur hversu mikill hluti
barna er yfir ákveðnum viðmiðunarmörkum í LÞS á
sama hátt.
Aðferðir til að meta ofþyngd og offitu eru nokkr-
ar en mæling á líkamsþyngdarstuðli er hins vegar sú
aðferð sem helst hefur fest sig í sessi. Þessi aðferð er
talin örugg og aðgengileg í leit að offituvandamálum
hjá börnum (13). Þá hefur hún sýnt góða samsvörun
við fylgikvillum sem koma fram síðar á ævinni eins og
hárri blóðfitu, háum blóðþrýstingi og þróun hjarta-
og æðasjúkdóma. Helsti ókostur aðferðarinnar er sá
að hún tekur ekki tillit til aukins vöðvamassa sem
mælist í auknum LÞS. Ofþyngd (overweight) tekur
hér til þess hóps sem er í 85-95 hundraðshluta þyngd-
ardreifingarinnar og offita (obesity) vísar til barna og
unglinga sem eru meðal þeirra 95-100 % þyngstu
(14). Þyngd og hæð allra barna var mæld af skóla-
hjúkrunarfræðingum. Mælingarnar fóru fram á tíma-
bilinu frá nóvember 2000 til maí 2001 en áður höfðu
þær vogir sem notaðar voru verið yfirfarnar sérstak-
lega.
Heilsufarsskýrslur frá grunnskólum á starfssvæði
Heilsugæslustöðvarinnar á Akureyri eru varðveittar
þar aftur til ársins 1950 að minnsta kosti. í þessum
skýrslum er að finna upplýsingar um hæð og þyngd
allra barna sem sótt hafa skóla á svæðinu. Börnin
hafa verið vigtuð og hæð þeirra mæld vor og haust ár
hvert til loka grunnskóla en fyrir tíð grunnskóla eftir
því hvort nemendur luku landsprófi eða gagnfræða-
prófi. Ut frá þessum mælingum var reiknaður líkams-
þyngdarstuðul en niðurstöður voru aðeins notaðar ef
mælingar voru skráðar með einum aukastaf.
Við mat á líðan var notað próf sem sérstaklega er
hannað til að meta andlega líðan ungs fólks, svo kall-
að YSR-próf (Youth Self Report) sem gerl var af
Achenbach (15,16) en það er í formi spurningalista
sem leggja má fyrir nemendur á aldrinum 11-18 ára.
Helga Hannesdóttir geðlæknir hefur haft forgöngu
um notkun listans á Islandi. Sjálf notaði hún listann í
umfangsmikilli rannsókn á líðan íslenskra unglinga
(17). Þessi listi hefur einnig verið notaður í íslenskri
rannsókn af einum höfunda (18). Meginuppistaða
listans eru 112 staðhæfingar sem viðkomandi barn
eða unglingur á að merkja við á mismunandi hátt, eft-
ir því hve vel þær eiga við. Svarmöguleikarnir eru eft-
irfarandi: 0 = ekki rétt, 1 = að einhverju leyti eða
stundum rétt, 2 = á mjög vel við eða er oft rétt.
Við úrvinnslu er hægt að bera svörin við spurning-
unum saman við svarmynstur viðmiðunarhópanna til
að flokka einkenni barnsins í eftirfarandi flokka: hlé-
drægni (Withdrawn), erfiðleikar með athygli
(Attention problems), hegðunarerfiðleikar (Del-
inquent behavior), árásargirni (Agressive behavior),
líkamlegar umkvartanir (Somatic complaints),
kvíði/þunglyndi (Anxious /depressed), félagslegir
erfiðleikar (Socialproblems) og erfiðar hugsanir
(Thought problems.)
Auk áðurnefndra undirþátta gefur próf Achen-
bachs heildarniðurstöðu sem á að gefa til kynna
hvort tiltekinn einstaklingur eigi við svo alvarlega
erfiðleika að etja að það kalli á meðferð sérfræðinga
og er hún stöðluð miðað við t-dreifingu og flokkuð í
fimm flokka: eðlilegt 1 (Normal 1), eðlilegt 2
(Normal 2), eðlilegt 3 (Normal 3), í áhættuhópi
(Borderline) og meðferðarþurfi (Clinical).
í þessari rannsókn var YSR-prófið lagt fyrir af
kennurum í hverjum bekk fyrir sig samkvæmt ítarleg-
um leiðbeiningum. í rannsókn frá 1995 á áreiðan-
leika svara sem aflað er með fyrirlögn kennara í ís-
lenskum skólum kom ekkert fram sem benti til þess
að slíkt fyrirkomulag hefði áhrif á svör nemenda í 8.-
10. bekk við viðkvæmum spurningum (19).
Til að meta námsárangur voru notaðar einkunnir
á samræmdum prófum en þær upplýsingar voru
fengnar hjá Námsmatsstofnun vorið 2001. Veturinn
2000-2001 voru lögð fyrir samræmd próf í íslensku og
stærðfræði í 4., 7. og 10. bekk. í þessari rannsókn er
stuðst við samræmda einkunn og normaldreifða
stöðueinkunn í íslensku og stærðfræði. Við athuganir
á tengslum þyngdar, líðanar og námsárangurs er not-
að meðaltal samræmdra einkunna í íslensku og
stærðfræði. Samræmd einkunn (rauneinkunn) sýnir
heildareinkunn í hverri námsgrein. Einkunnastigi
samræmdra einkunna er á bilinu 1 til 10. Námsmats-
stofnun hefur undanfarin ár gefið einkunnir í heilum
og hálfum tölum. Samræmd einkunn er því námund-
uð þannig að nemandi sem fær 6,5 í einkunn gæti hafa
fengið 63,5% til 67,4% mögulegra stiga. Eins og bent
er á í gögnum Námsmatsstofnunar (20) er gallinn við
þessar upplýsingar sá að þær eru ekki sambærilegar
frá einu prófi til annars. Normaldreifð einkunn er
einkunnastigi sem hefur níu þrep. Meðaltal hans er
5,0 og staðalfrávik nálægt 2,0. Hæsta einkunn er 9 en
sú lægsta 1. Hver einkunn á bilinu 1 til 9 svarar til til-
tekins hlutfalls nemenda. Með þessum hætti er ljóst
fyrirfram um hlutföll nemenda á hveiju einkunna-
stigi þó ekki verði vitað fyrirfram hverjir falla í hvert
þrep. Þannig er vitað fyrirfram að 12% nemenda
muni fá einkunnina 3 og alls muni 23% nemenda fá
einkunnina 1,2 eða 3. A sama hátt er vitað fyrirfram
að 12% nemenda muni fá einkunnina 7. Helsti kost-
ur normaldreifðrar einkunnar er sá að hún endur-
speglar ekki sérkenni tiltekinna prófa, sem geta verið
misjöfn milli ára. Samanburður á hópum milli ára
verður því áreiðanlegri þegar þessar einkunnir eru
notaðar, öfugt við rauneinkunnir (21).
Unnið var með upplýsingar úr gögnum í tölfræði-
forritinu SPSS. Við úrvinnslu gagna var víða notast
við greiningaraðferðir sem byggjast á að skoða dreif-
ingu einstakra breyta eða tengsl tveggja breyta með
Læknabladið 2003/89 769