Læknablaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 65

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 159
Utskriftarfær
Jón Eyjólfur Jónsson, öldrunarlæknir, sendi lítið verk-
efni sem snýst um lýsandi heiti til að nota við flokkun
sjúklinga í vistunarkerfi stofnunar. Forsendur verkefn-
isins voru ekki fyllilega tilgreindar, en grunnhugmynd-
in er væntanlega sú að vistunarkerfíð geti innihaldið
upplýsingar um áfanga á meðferðarferlinum. Helsti á-
fanginn er auðvitað sá að sjúklingur hafi fengið nauð-
synlega meðferð og sé tilbúinn til brottfarar. Því á-
standi sagði Jón Eyjólfur að sænsk kerfi lýstu með orð-
inu „klinikfárdig” og spurði hvort ekki væri hægt að
kalla slíka sjúklinga ferðbúna. Þá taldi hann þörf fyrir
kerfisheiti sem aðgreindu þá sjúklinga, sem ættu að
fara á aðrar deildir sömu stofnunar, frá þeim sem ekki
væri meira fyrir að gera og væru því útskriftarfærir.
Undirritaður tók sér nokkra daga eftir sumarfríið
til að verða íðorðafær og sá fljótt að lausnin fólst í því
að búa til samsett heiti með lýsingarorðinu fær sem
viðskeyti. Sá sem er tilbúinn til útskriftar er þannig
útskriftarfær, sá sem er tilbúinn til flutnings er flutn-
ingsfær og sá sem er tilbúinn í eftirlit á göngudeild er
göngudeildarfær. Margar fleiri samsetningar má
hugsa sér, svo sem aðgerðarfær, endurhæfingarfær
og dagdeildarfær. Þessi kerfisheiti útiloka ekki að
ferðbúinn sjúklingur sé einnig nefndur ferðafær.
Bæklunaraögerö
Bjarki Karlsson, bæklunarlæknir á Akureyri, lagði
fram verkefni sem í fyrstu virtist erfitt. Hann var að
fást við heiti á nýrri bæklunaraðgerð. Hún felst í því að
sprautað er sérstöku gerviefni inn í liðbol hryggjar til
að líma beinbrot eða til að lagfæra liðbolssamfall eða
skekkju eftir brot. Aðgerðin hefur fengið tvö heiti eft-
ir því hvort einungis stefnt er að því að festa eða líma
beinbrotið, vertebroplasty, eða hvort einnig á að laga
ogþenja útskakkan ogsamfallinn liðbol, kyphoplasty.
Cementum
Efnið hefur fengið enska samheitið cement. Það er
talið dregið af latneska orðinu caedimentum, sem
upphaflega var notað um hrjúfa steina og beinbrot í
steinnámum fornaldar. Síðar breytist stafsetningin
og merkingin tók tilfærslu þannig að cementum var
notað um ýmislegt það sem bindur eða límir hluti
saman og þá sérstaklega um steinlím. í orðabókum
kemur fram að samheitið cement er notað um ýmis
náttúruleg efni sem verða steinhörð við að þorna og
um ýmis gerviefni sem harðna eftir tiltekna efna-
fræðilega blöndun. íðorðasafn lækna gefur þýðingar
á enska orðinu cenient: 1. lím. 2. tannfylling. 3. tann-
lím. í því samhengi má minna á heiti úr líffærafræð-
inni: enamelum, glerungur, dentinum, tannbein og
cementum, beinungur. Æskilegt væri nú að bæta við
fjórðu þýðingunni á cement: 4. beinlím.
Plasty
Orðhlutinn -plasty kemur fyrir í mörgum aðgerða-
heitum, einkum þeim sem falla undir lýtalögun, plast-
ic surgery. Uppruninn er úr grísku, sögnin plassein
merkir að forma eða móta og lýsingarorðið plastos
merkir formaður eða mótaður. Af þeim sökum hefur
orðhlutinn plasty verið notaður um skurðaðgerðir til
að lagfœra sköpulagsgalla eða byggja upp form eða
starfsemi líkamshluta (læknisfræðiorðabók Sted-
mans). Þessum orðhluta er þannig sérstaklegaO ætlað
að vísa í lögun eða mótun líkamshluta.
Undirritaður lagðist í grúsk og skoðaði þau að-
gerðaheiti í íðorðasafni lækna, sem enda á -plasty,
býsna vandlega. Langoftast er notað íslenska heitið
lögun, en einnig sköpun eða gerð. Þá eru nokkrum
sinnum notuð almennu heitin aðgerð eða viðgerð, og
einstöku sinnurn sértæku heitin ágræðsla, bæting,
götun, ígræðsla og skipti.
Hryggjarlögun
Orðhlutinn vertebro- vísar í hryggjarlið: Eitt þeirra
þrjátíuogþriggja beina sem mynda hrygginn. Orðhlut-
inn kypho- vísar hins vegar í herðakistil eða kryppu.
Með þessu verður ekki erfitt að þýða fyrrgreind heiti
á íslensku. Vertebroplasty verður þannig hryggjar-
liðslögun og kyphoplasty verður herðakistilslögun
eða kryppulögun. Heitin segja þó ekkert um aðferð-
ina sem beitt er, innsprautun beinlímsins. Þó búa megi
til nákvæm heiti sem lýsa aðferðinni, leggur undirrit-
aður til að menn forðist löng og margsamsett heiti og
að aðferðin verði táknuð með annarri hvorri viðbót-
inni: með beinlími eða með beinlímingu.
Viöbrögö óskast
í nokkrum síðustu pistlum hefur verið kallað eftir
viðbrögðum lækna við tillögum að íslenskum heitum.
Viðbrögð hafa stundum lítil orðið. Nú skulu nokkrar
beiðnir ítrekaðar: erythema nodosum (158. pistill),
vegetative state (155. pistill), exposure (153. og 141.
pistill), sentinel node (152. pistill), breast conserving
surgery (152. pistill), skimun, kembileit (149. pistill),
prækonditionering (147. pistill), eintala, fleirtala
(145. og 142. pistill), cruroplastic, fundoplication
(143. pistill), retinitis pigmentosa (142. pistill), komu-
skrá, sjúrnall (141. pistill) og thyrotropin (140. pistill).
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali.is
Læknablaðið 2003/89 801