Læknablaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 37

FRÆÐIGREINAR / ÞYNGD SKÓLABARNA
bekk. Enginn munur er heldur á meðaleinkunnum
stráka og stelpna þegar skoðaðir eru annars vegar
meðalþungir og léttir og hins vegar þungir. Þó má
benda á að breytileikinn í námsárangri er aðeins
meiri meðal of þungra stráka en of þungra stelpna.
Þannig nær engin of þung stelpa í 10. bekk upp í efri
helming einkunnakvarðans, það er fær yfir 5 í sam-
ræmdri normaleinkunn (mynd 9). Unnt er að skoða
tengsl þyngdar og námsárangurs með hliðsjón af kyn-
ferði með aðhvarfsgreiningu og jafnframt prófa hvort
samvirkni er milli þyngdar og kynferðis eða hvort of-
þyngd hefur önnur áhrif á námsárangur stelpna en
stráka. Tafla II sýnir aðhvarfslíkan fyrir tengsl þyngd-
ar og námsárangurs í 10. bekk að teknu tilliti til kyn-
ferðis. Niðurstaða greiningarinnar er sú að þegar tek-
ið hefur verið tillit til kynferðis er samsett normalein-
kunn þungra að meðaltali 1,1 lægri en einkunn með-
alþungra. Einkunnir þungra unglinga eru því al-
mennt lægri en einkunnir meðalþungra. Kynferði og
þyngdarstuðull skýra samtals um 5% af dreifingu ein-
kunnarmælingarinnar. Engin samvirkni er niilli kyn-
ferðis og þyngdar þannig að fyrir bæði stráka og
stelpur er ofþyngd tengd lakari námsárangri en al-
mennt gerist og gengur hjá meðalþungum.
Velta má fyrir sér hvort slakur námsárangur
þungra nemenda í 10. bekk stafi eingöngu af verri líð-
an þeirra eða hvort fleiri þættir skipta þar máli. Þetta
má prófa með því að athuga tengsl þyngdar og náms-
árangurs að teknu tilliti til kynferðis, aldurs og líðan-
ar. Ef slakur námsárangur þeirra nemenda sem teljast
vera þungir stafar fyrst og fremst af því að þeim líði
ver en meðalþungum eða léttum nemendum ættu
tengsl þyngdar og námsárangurs að hverfa þegar þau
eru skoðuð að teknu tilliti til líðunar. í töflu II má
hins vegar sjá að það gera þau ekki. Með öðrum orð-
um þá virðist þyngd hafa sjálfstæð tengsl við námsár-
angur, umfram það sem verður skýrt með vísan til líð-
anar eins og hún er mæld með YSR prófi.
Umræða
Takmarkanir eru á aðferðum við rannsóknina.
Þannig er ekki vitað hversu vel staðlaðar vogir voru
fyrir mælingar á þyngd á árum áður. Þegar vogir voru
stilltar fyrir núverandi rannsókn kom þó í ljós að
skekkja á þeim var hverfandi eða engin. Hér var far-
in sú leið að reikna meðaltal líkamsþyngdarstuðuls
fyrir nemendur í rannsókninni. Þetta var gert vegna
þess að engin stöðluð viðmið eru til um líkamsþyngd-
arstuðul barna á Islandi. Hægt er að nota til dæmis
bandarísk viðmið en ýmsir annmarkar eru á því að
nota viðmið sem eru frá öðrum þjóðum (21). Þá eru
prófin sem notuð er sem mælikvarði með sína ann-
marka. Samræmd próf í grunnskólum eru ekki stöðl-
uð í þeim skilningi að sama prófið sé notað oftar en
einu sinni. Hins vegar er prófið lagt fyrir svo til alla
Tafla I. Aðhvarfslíkan fyrir tengsl þyngdar og námsárangurs
nemenda í 10. bekk árið 2001.
Breyta: B St. villa Beta t P
Kynferði 0,1 0,3 ,04 0,4 ,66
Léttir-meðalþ. 0,4 0,4 ,08 1,0 ,31
Þungir-meðalþ. -1,1 0,4 -.20 -2,5 ,02
Fasti 5,3 0,2 23,3 ,00
R_ = 0,05
Tafla II. Aðhvarfslíkan fyrir tengsl þyngdar líðanar og námsárangurs
nemenda í 10. bekk árið 2001.
Breyta: B St. villa Beta t P
Kynferði 0,11 0,19 ,03 0,58 ,56
Bekkur -0,00 0,19 -,00 -0,05 ,96
Líðan -0,02 0,01 -,17 -3,11 ,01
Léttir-meðalþ. 0,18 0,26 ,04 0,69 ,49
Þungir-meðalþ. -0,65 0,29 -,12 -2,24 ,03
Fasti 5,96 0,22 27,07 ,00
R_ = 0,05
nemendur þjóðarinnar í tilteknum árgöngum. Segja
má að það sé flestra álit að samræmd próf séu ekki al-
gildur mælikvarði á gæði skólastarfs né árangur nem-
enda. Um þau hafa verið deildar meiningar um langa
hríð (22). Þau hafa aldrei verið stöðluð og hefur
kennurum þótt þau misjafnlega vel samin frá ári til
árs. Hvað sem öðru líður þá eru samræmdu prófin
hins vegar einu sambærilegu upplýsingarnar sem ná
til gengis allra nemenda í námi.
Þyngdaraukning fyrstu tvo áratugina er í samræmi
við þá þróun sem sjá hefur mátt í mörgum öðrum
rannsóknum bæði íslénskum og erlendum og fjallað
hefur verið um hér að framan. Niðurstöður þessarar
rannsóknar benda til að hin óhagstæða þróun í átt til
aukinnar þyngdar og um leið aukning á offitu og of-
þyngd sem hefur átt sér stað á Vesturlöndum undan-
farna áratugi sé að breytast síðasta áratuginn sem
rannsóknin nær til. Ekki hafa fundist aðrar rannsókn-
ir sem benda í sömu átt og þarf því frekari niðurstöð-
ur áður en hægt er að fullyrða að svo sé. Með hliðsjón
af þessum niðurstöðum vaknar þó sú spurning hvort
Læknablaðið 2003/89 773