Læknablaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 7

RITST JÓRIUARGREINAR
Hönnun spítala
í þessu hefti Læknablaðsins birtist athyglisverð grein
um aðstöðu sjúklinga á Landspítala (1). Fram kemur
að einungis 13% sjúkrarúma eru í einbýlum og 43%
sjúkrarúma eru í þríbýlum eða fjölbýlum. Næstum
þrír sjúklingar að meðaltali þurfa að deila með sér sal-
erni og á einni deild þurftu 13 sjúklingar að deila með
sér einu salerni. Handlaugar eru af skornum skammti
á fjölbýlum og þurfa sjúklingar, gestir og starfsfólk að
deila þeim með sér. Höfundur greinarinnar vekur
einnig athygli á því að spítalasýkingum hefur fjölgað
umtalsvert á undanförnum misserum sem leitt hefur
til þess að loka hefur þurft deildum tímabundið vegna
faraldra innan spítalans. Skyndilokanir sem þessar
hafa valdið mikilli röskun á starfsemi spítalans. Ekki
fer á milli mála að bágborin hreinlætisaðstaða sjúk-
linga og starfsfólks, mikil nálægð sjúklinga og síendur-
tekin tilfærsla þeirra grefur undan sýkingavarnastarfi,
hversu vel sem reynt er að standa að því.
Spítalar geta verið varasamir staðir. Til forna
reyndu menn að forðast spítala og einungis fátæk-
lingar voru lagðir inn á slíkar stofnanir. Til eru við-
vörunarorð frá árinu 1219 þar sem varað var við að
leggja fólk með holdsveiki, sóttnæma sjúkdóma, ó-
frískar konur og ungabörn inn á spítalann í St. John í
Bridgewater á Englandi (2).
Það var ekki fyrr en upp úr miðri 20. öld sem fæð-
ingar á sjúkrastofnunum töldust nokkuð öruggar.
Um miðja 19. öld gat Semmelweiss sér þess til að
barnsfarasótt væri smitsjúkdómur og bærist hann
með óhreinum höndum lækna og ljósmæðra. Tókst
honum að sýna fram á að með sótthreinsun og hand-
þvotti heilbrigðisstarfsmanna mátti draga mjög úr
barnsfarasótt (3). Nightingale gerði ýmsar athuganir
á hönnun sjúkrahúsa sem hún byggði á reynslu sinni
frá Krímstríðinu á 19. öld. Meðal annars taldi hún að
öndunarfæraslím væri varasamt, einangra bæri sjúk-
linga og huga bæri loftræstingu (4). Á síðari hluta 19.
aldar var sums staðar tekið tillit til sýkingavarna við
hönnun spítala. Árið 1875 var gerð var krafa um að
John Hopkins spítali sem til stóð að byggja skyldi
vera vel loftræstur og búinn sérstakri einangrunar-
deild fyrir sjúklinga með næmar sóttir (5). Talið var
til grundvallaratriða að loftræsting væri góð og að
skilið yrði hæfilega á milli sjúklinga.
Árið 1920 var bent á að sjúkrahús væru í raun hót-
el fyrir veikt fólk. Sjúklingar sem lagðir eru inn á spít-
ala ættu sama rétt á einbýli með eigin salerni og
þvottaaðstöðu og fólk sem gistir á venjulegum hótel-
um (6). Sjúkrahúsið Royal Infirmary í Aberdeen í
Skotlandi, sem byggt var á 7. áratug síðustu aldar, var
sérstaklega hannað til að draga úr líkum á spítalasýk-
ingum (7). Engin herbergi með fleirum en fjórum
sjúklingum voru leyfð og 41% herbergjanna voru
einbýli. Öll herbergi voru loftræst með sérstökum
síum til hreinsunar loftsins.
Höfundur greinarinnar um aðstöðu sjúklinga á
Landspítala bendir á að ekki sé að finna neina staðla
hér á landi um hönnun sjúkrahúsa með tilliti til sýk-
ingavarna. Erlendis er fjallað sérstaklega um að brýn
nauðsyn sé á því sérfræðingar í sýkingavörnum séu
hafðir með í ráðum við hönnun sjúkrastofnana á öll-
um stigum (8, 9). Spítalarnir á íslandi eru börn síns
tíma en ljóst er að sýkingavarnir hafa ekki verið í fyr-
irrúmi þegar þeir voru reistir á 20. öld nema í undan-
tekningartilvikum. Á undanförnum árum hefur verið
leitast við að bæta aðstöðu sjúklinga og sýkingavarn-
ir við báða stóru spítala Landspítala en erfitt er um
vik vegna upphaflegra hönnunargalla.
Spítalasýkingar eru samfélaginu afar dýrar. í
Bandaríkjunum er talið að þær kosti samfélagið ná-
lægt fimm milljörðum dollara árlega (10). Fjárhags-
legt tjón vegna spítalasýkinga hér á landi hefur ekki
verið metið en ætla má að það hlaupi á hundruðum
milljónum króna árlega.
Ekki verður hjá því komist að ráðast sem allra fyrst
í byggingu nýs Landspítala og eru ástæðurnar margar.
Þegar ráðist verður í þá byggingu verða sýkingavamir
að vera í fyrirrúmi. Sjúklingar eiga þá kröfu að vera
ekki í meiri hættu á að sýkjast innan spítala en utan
hans. Vandinn sem steðjar að á 21. öldinni er vaxandi
fjöldi sjúklinga með bælt ónæmiskerfi, aukning á sýkl-
um sem eru ónæmir fyrir sýklalyfjum og vaxandi líkur
á hættulegum heimssóttum, hvort sem þær eru af
manna völdum eða náttúrulegum orsökum. HABL
faraldurinn ætti að vera öllum enn í fersku minni.
Heimildir
1. Kristjánsson M. Aðstaða sjúklinga á Landspítala. Læknablað-
ið 2003; 89: 793-5.
2. Maxwell-Lyte HC, ed. The Register of Thomas Bekynton, Bis-
hop of Bath and Wells 1443-1465. Vol. 49. Sommerset, UK:
Sommerset Record Society; 1934, p. 289.
3. Semmelweiss IF. The etiology, the concept and the prophylax-
is of childbed fever. In Pest CA, ed. Hartleben’s Verlag-Ex-
pedition 1861.
4. Nightingale F. Notes on Hospitals. London. John W. Parker &
Son: 1859, pp. 11,90-1.
5. Chesney AM. The John Hopkins Medical Hospital and the
John Hopkins University School of Medicine. Baltimore: John
Hopkins Press; 1943,20-1.
6. Bacon AS. Efficient hospitals. JAMA 1920; 4:123-6.
7. Gainsborough H, Gainsborough J. Principles of hospital
design. London: Architectural Press; 1964.
8. American Institute of Architects. Guidelines for design and
construction hospital and health care facilities, 1996-1997.
Washington: American Institute of Architects Press; 1996.
9. Noskin GA, Peterson LR. Engineering infection control
through facility design. Emerg Infect Dis 2001; 7: 54-7.
10. CDC. Public health focus: surveilance, prevention, and control
of nosocomial infections. MMWR 1992; 41: 783-7.
Haraldur Briem
Höfundur er
sóttvarnalæknir.
Læknablaðið 2003/89 743