Læknablaðið - 15.12.2004, Blaðsíða 13

FRÆÐIGREINAR / NÝGENGI ÖRORKU
Tengsl atvinnuleysis og nýgengis örorku
á íslandi 1992-2003
Sigurður
Thorlacius1,2
SÉRFRÆÐINGUR í HEILA-
OG TAUGASJÚKDÓMUM
Sigurjón B.
Stefánsson1,2,3
SÉRFRÆÐINGUR í GEÐ-
LÆKNINGUM OG KLÍNÍSKRI
TAUGALÍFEÐLISFRÆÐI
Stefán Ólafsson4
SÉRFRÆÐINGUR f VINNU-
MARKAÐS- OG LÍFSKJARA-
RANNSÓKNUM
Ágrip
Tilgangur: Að kanna áhrif atvinnuleysis og gildistöku
örorkumatsstaðals á fjölda öryrkja á íslandi með því
að skoða breytingar á nýgengi örorku og umfangi at-
vinnuleysis ár frá ári á tímabilinu frá 1992 til 2003.
Efniviður og aðferðir: Notaðar voru upplýsingar um
kyn, aldur og örorkustig þeirra sem metnir voru í
fyrsta sinn til örorku vegna lífeyristrygginga á íslandi
ár hvert á tímabilinu 1992 til 2003 og upplýsingar um
fjölda íslendinga á aldrinum 16-66 ára á sama tíma
til að reikna nýgengi örorku. Niðurstöðurnar voru
bornar saman við upplýsingar um umfang atvinnu-
leysis hér á landi.
Niðurstöður: Nýgengi örorku var tiltölulega hátt á
árunum 1992 til 1995, var lægra á árunum 1996 til
2002 og hækkaði síðan verulega á árinu 2003. Sterk
fylgni er hjá báðum kynjum á milli nýgengis örorku
og umfangs atvinnuleysis á landinu á því tímabili sem
rannsóknin nær til. Nokkur aukning varð á nýgengi
örorku hjá konum frá 1999 til 2000, sem féll í tíma
saman við gildistöku nýs örorkumatsstaðals í septem-
ber 1999, en á sama tíma varð hins vegar sambærileg
aukning á atvinnuleysi.
Ályktun: Ekki verður fullyrt að gildistaka örorku-
matsstaðals haustið 1999 hafi orðið til þess að auka
nýgengi örorku. Fjölgun öryrkja á íslandi undanfarið
hefur sterk tölfræðileg tengsl við breytingar á vinnu-
markaði, einkum aukið atvinnuleysi og aukið álag á
vinnustað.
Frá ‘Tryggingastofnun
ríkisins, Tæknadeild Fláskóla
íslands, ’taugalækningadeild
Landspftala og Télagsvísinda-
deild Fláskóla íslands
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Sigurður Thorlacius,
Tryggingastofnun ríkisins,
Laugavegi 114,150 Reykjavík.
Sími5604400,
bréfsími 5604461.
sigurdur. thorlacius@tr. is
Lykilorð: örorka, örorkumat,
nýgengi örorku, atvinnuleysi.
Inngangur
Veruleg fjölgun varð á öryrkjum á íslandi á milli ár-
anna 1996 og 2002 og voru megin skýringarnar tald-
ar vera gildistaka örorkumatsstaðals árið 1999 og
breyttar aðstæður á vinnumarkaði með auknum kröf-
um um vinnuafköst og auknu atvinnuleysi (1). Parna
var skoðað algengi örorku á tveimur tímapunktum,
1. desember árin 1996 og 2002. Atvinnuleysi jókst í
upphafi og við lok tímabilsins (2,3) og aðferðinni við
að meta örorku var breytt á miðju tímabilinu. Til-
gangur núverandi rannsóknar er að skoða vægi hvors
þáttar fyrir sig nánar. Er það gert með því að skoða
breytingar á nýgengi örorku og umfangi atvinnuleys-
is ár frá ári á tímabilinu frá 1992 til 2003.
Örorka vegna lífeyristrygginga er metin á grund-
velli laga um almannatryggingar (4). Hærra stig ör-
orku (að minnsta kosti 75% örorka) er metið þeim
sem eru á aldrinum 16 til 66 ára og hafa verulega og
langvarandi skerðingu á starfsgetu, en lægra örorku-
EIUGLISH SUMMARY
Thorlacius S, Stefánsson SB, Ólafsson S
Relationship between rate of unemployment
and incidence of disability pension in lceland
1992-2003
Læknablaðið 2004; 90: 833-6
Objective: To evaluate the effect of unemployment and
the introduction of a new method of disability assess-
ment on the number of recipients of disability pension
in lceland by examining changes in the incidence of
disability pension and unemployment year by year from
1992 to 2003.
Material and methods: Information on gender, age and
disability grade of new recipients of disability pen-
sion in lceland and corresponding information on the
lcelandic population for each year in the period 1992 to
2003 was used to calculate the incidence of disability
pension. The results were compared with data on the
rate of unemployment in lceland.
Results: The incidence of disability pension was
relatively high from 1992 to 1995, was lowerfrom 1996
to 2002 and then increased markedly in 2003. There is
a strong correlation between the incidence of disability
pension and the rate of unemployment among both
genders in lceland during the period covered by the
study. An increase from 1999 to 2000 in the incidence
of disability pension among females coincided in time
with the introduction of a new method of disability as-
sessment in September 1999, but also with an increase
in the rate of unemployment among females.
Conclusion: It is not warranted to claim that the
introduction of a new method of disability evaluation in
September 1999 has resulted in a decisive increase in
the incidence of disability pension in lceland. The in-
crease in the number of recipients of disability pension
in lceland recently has a strong statistical correlation
with changes in the labour marked, especially with ris-
ing unemployment and increased pressure at work.
Keywords: disability, disability evaluation, incidence of dis-
ability pension, unemployment.
Correspondence: Sigurður Thorlacius, sigurdur.thorlacius@tr.is
stigið (örorka að minnsta kosti 50% en lægri en 75%)
er metið þeim sem hafa minna skerta starfsgetu eða
verða fyrir umtalsverðum aukakostnaði vegna örorku
sinnar. Fyrir 1. september 1999 var hærra örorkustig-
ið metið á grundvelli læknisfræðilegra, fjárhagslegra
og félagslegra aðstæðna (5), en eftir það einungis á
læknisfræðilegum forsendum, að jafnaði samkvæmt
örorkumatsstaðli (1, 6-9).
Læknablaðið 2004/90 833