Læknablaðið - 15.12.2004, Síða 16

FRÆÐIGREINAR / NÝGENGI ÖRORKU
Sérstaklega athyglisvert er hve sterk fylgni er milli
mikillar aukningar atvinnuleysis, umfangs langtímaat-
vinnuleysis og nýgengis örorku á árinu 2003.1 könnun
sem Gailup á fslandi gerði í október árið 2003 meðal
starfandi fólks á höfuðborgarsvæðinu á aldrinum 25-
65 ára var fólk spurt hvort vinnuálag þess hefði aukist
eða minnkað á síðastliðnum 12 mánuðum (13). Það
er einmitt tímabilið sem atvinnuleysi var að aukast.
Um 44% sögðu að álag í vinnu hefði aukist hjá þeim
á síðustu 12 mánuðum, 45% sögðu það hafa staðið í
stað og tæp 11% sögðu það hafa minnkað. Það er því
hátt í helmingur vinnandi fólks sem segir álag hafa
aukist. Þetta ásamt auknu nýgengi örorku á sama
tíma styður þá tilgátu að þeir sem veikari eru fyrir
á vinnumarkaði geti frekar hafa orðið fyrir þrýstingi
sem þeir ekki hafi staðist eða þá að þeir hafi einfald-
lega misst vinnu sína og lent í heilsufarslegum erfið-
leikum í kjölfarið.
Sterkt tölfræðilegt samband milli þróunar atvinnu-
leysis og nýgengis örorku sem hér hefur verið sýnt
bendir til þess að um orsakatengsl geti verið að ræða.
Þeir sem búa við skerta færni vegna heilsubrests eru
líklegir til að hrökklast fyrr úr vinnu en aðrir þegar
kreppir að á vinnumarkaði (5,14,15) og sækja þá um
örorkubætur (15). Langvarandi atvinnuleysi getur
auk þess valdið heilsubresti, svo sem þunglyndi og
hjartasjúkdómum (15-19). Langvarandi atvinnuleysi
rýrir augljóslega fjárhagslega og félagslega stöðu
fólks (18). Jafnframt hefur hjá mörgum þjóðum ver-
ið sýnt fram á að heilsufar versnar og dánartíðni
eykst í kjölfar tímabila með miklu og langvarandi at-
vinnuleysi (18, 19). Langvarandi atvinnuleysi getur
meðal annars leitt til lakara heilsufars og aukinnar
dánartíðni með því að stuðla að breyttum lífshátt-
um með aukinni neyslu áfengis, tóbaks og fitu og
hreyfingarleysi. Atvinnuleysi getur valdið kvíða og
þunglyndi og það og lakari fjárhagur af þess völd-
um geta orðið til þess að draga úr að fólk nýti sér
heilbrigðisþjónustu. Þá getur atvinnuleysi skaðað fé-
lagslegt stuðningsnet fólks með því að rjúfa tengsl við
starfsfélaga og sundra fjölskyldum (18). Loks er þess
að geta að atvinnuleysi eykur efnahagslegan ójöfnuð
í þjóðfélaginu. Markt bendir til að heilsuleysi og dán-
artíðni aukist með auknum ójöfnuði (20). Hvað hér
býr á bak við er ekki með öllu ljóst, en leiða má að því
líkum að sálfélagslegar ástæður séu mikilvægar engu
síður en efnislegar og félagslegar aðstæður (21,22).
í Svíþjóð hefur vaxandi örorka meðal annars ver-
ið tengd auknu atvinnuleysi (23). í könnun á högum
þeirra sem urðu öryrkjar á íslandi árið 1997 reyndust
45% þátttakenda einhvern tíma hafa verið atvinnu-
lausir, þar af 35% á undanförnum fimm árum (24). í
Svíþjóð hefur stór hluti öryrkja einnig verið atvinnu-
laus áður en sótt var um örorkubætur (15).
Þar sem hér er um athyglisverð tölfræðileg tengsl
nýgengis örorku og atvinnuleysis að ræða telja höf-
undar ástæðu til að þessari rannsókn verði fylgt eftir
með rannsókn sem greini ítarlega tengsl vinnu og ör-
orku og byggi á sjálfstæðu úrtaki eða langtíma eftir-
fylgni (panel-hópi).
Vegna þess samspils atvinnuleysis og heilsufars
sem hér hefur verið fjallað um er mjög mikilvægt að
auka samvinnu vinnumálakerfis og heilbrigðiskerfis
þegar atvinnuleysi ber að dyrum, annars vegar til þess
að draga úr heilsubresti af völdum atvinnuleysis og
hins vegar til að bæta stöðu fólks sem stendur höll-
um fæti á vinnumarkaði og auka líkur á að það haldi
vinnu.
Heimildaskrá
1. Thorlacius S, Stefánsson SB. Algengi örorku á íslandi 1. desem-
ber 2002. Læknablaðið 2004; 90: 21-5.
2. Heimasíða Hagstofu íslands: www.hagstofa.is
3. Heimasíða Vinnumálastofnunar: www.vinmunalastofnun.is
4. Lög um almannatryggingar nr. 117/1993 með síðari breytingum.
5. Thorlacius S, Stefánsson S, Ólafsson S. Umfang og einkenni ör-
orku á Íslandi árið 1996. Læknablaðið 1998; 84:629-35.
6. Baldursson H, Jóhannsson H. Nýr staðall fyrir örorkumat á
íslandi. Læknablaðið 1999; 85:480-1.
7. Thorlacius S. Breytt fyrirkomulag örorkumats á íslandi og starf-
ræn endurhæfing á vegum Tryggingastofnunar ríkisins. Lækna-
blaðið 1999; 85:481-3.
8. Thorlacius S, Stefánsson S, Jóhannsson H. Örorkumat fyrir og
eftir gildistöku örorkumatsstaðals. Læknablaðið 2001; 87:721-3.
9. Thorlacius S. Stefansson S, Johannsson H. Incidence of disability
pension in Iceland before and after introduction of the British
functional capacity evaluation „All work test“. Disability Medi-
cine 2003; 3:5-8.
10. Bland M. An Introduction to Medical Statistics. Oxford Univer-
sity Press, 1995.
11. Thorlacius S, Stefánsson S, Ólafsson S, Rafnsson V. Breytingar á
algengi örorku á fslandi 1976-1996. Læknablaðið 2001; 87: 205-
9.
12. Thorlacius S, Stefánsson SB. Ólafsson S, Rafnsson V. Changes in
the prevalence of disability pension in Iceland 1976-1996. Scand
J Publ Health 2002; 30: 244-8.
13. Gallup á íslandi (2003), Að kaupa sér tíma. Könnun fyrir Hið
gullna jafnvægi, www.hgj.is
14. Ólafsson S. fslenska leiðin. Almannatryggingar og velferð í fjöl-
þjóðlegum samanburði. Reykjavík: Tryggingastofnun ríkisins
- Háskólaútgáfan, 1999.
15. Selander J, Marnetoft SU, Ekholm J, Bergroth A. Unemploy-
ment among the long-term sick. Eur J Phys Med Rehabil 1996; 6:
150-3.
16. Jónsdóttir GA, Ólafsson S. Atvinnulausir á fslandi 1993. Félags-
vísindastofnun Háskóla fslands, 1993.
17. Marnetoft SU, Selander J, Bergroth A, Ekholm J. Unemployed
long-term sicklisted people in rural Jamtland compared with
circumstances in the city of Stockholm, Sweden. Work 1998; 10:
3-8.
18. Brenner MH. Final report to the European Commision Direc-
torate General for Employment, Industrial Relations and Social
Affairs. VC 2001/0224. The European Commision, Employment
and Social Affairs, 2001.
19. Bellaby P, Bellaby F. Unemployment and ill healh: Local labour
markets and ill health in Britain 1984-1991. Work, Employment
& Society 1999; 13:461-82.
20. Wilkinson RK. Income distribution and life expectancy. BMJ,
1992,304:165-8.
21. Lynch JW, Davey Smith G, Kaplan GA, House JS. Income in-
equality and mortality: importance to health of individual in-
come, psychosocial environment, or material conditions. BMJ
2000; 320:1200-4.
22. Marmot M, Wilkinson RG. Psychosocial and material pathways
in relation between income and health: a response to Lynch et al.
BMJ 2001; 322:1233-6.
23. Lidwall U, Thoursie PS. Sjukfránvaro och förtidspension - en
beskrivning och analys av utvecklingen under de senasta decen-
nierne. Riksförsákringsverket, Stokkhólmi, febrúar 2000.
24. Thorlacius S, Stefánsson SB, Jónsson FH, Ólafsson S. Social
circumstances of recipients of disability pension in Iceland. Dis-
ability Medicine 2002; 2:141-6.
836 Læknablaðið 2004/90