Læknablaðið - 15.12.2004, Qupperneq 29

FRÆÐIGREINAR / EINELTI Á VINNUSTAÐ
Spurningalisti var lagður fyrir alla starfsmenn, sem
voru í vinnu hjá útibúum banka og sparisjóða um allt
land í mars/apríl 2002, samtals 1847 manns. Samband
íslenskra bankamanna sendi listana út til trúnaðar-
manna, sem dreifðu þeim til starfsfólksins. Það sá
síðan um að senda þá til Vinnueftirlitsins.
Spurningalistinn sem var lagður fyrir byggist að
mestu leyti á Norræna spurningalistanum um sálfé-
lagslega þætti í vinnunni (General Nordic Questionn-
aire for Psychological and Social Factors at Work)
(11) sem unninn var með tilstyrk Norrænu ráðherra-
nefndarinnar og gefinn út á hennar vegum í ársbyrjun
2002. Að auki var bætt inn nokkrum spurningum úr
spurningalistum, sem hafa verið lagðir fyrir nokkrar
starfsstéttir á vegum Vinnueftirlitsins, eins og talsíma-
verði, starfsfólk í leikskólum, öldrunarstofnunum,
fiskvinnslu og verðbréfafyrirtækjum. Flestar spurning-
arnar voru með fimm svarmöguleikum (mjög sjaldan
eða aldrei, frekar sjaldan, stundum, frekar oft, mjög
oft eða alltaf). Útreikningarnir voru gerðir með SPSS
tölfræðiforritinu (12). Rannsóknin var tilkynnt til
Persónuverndar og Vísindasiðanefnd veitti leyfi til
rannsóknarinnar (VSN 02-011).
Niðurstöður
Alls svöruðu 1475 starfsmenn spurningalistanum og
var svarhlutfallið 80%. Af þeim sem svöruðu voru
konur 86% (n=l 192) og karlar 14% (n=188), en það
hlutfall endurspeglar kynjahlutfallið í útibúunum eins
og það var þegar rannsóknin fór fram. Rúmlega helm-
ingur svaranna eða 54%, komu frá starfsmönnum á
höfuðborgarsvæðinu en 46% frá starfsmönnum utan
höfuðborgarsvæðisins. Meðalaldur starfsfólks útibúa
banka og sparisjóða var nokkuð hár, því 65% starfs-
manna voru 40 ára og eldri, en samkvæmt tölum Hag-
stofunnar frá þessum tíma voru tæplega 50% vinnandi
fólks á öllu landinu 40 ára eða eldra (13). Hæst hlut-
fall starfsmanna eða þriðjungur var á aldrinum 40-49
ára en næst hæst hlutfall 50-59 ára eða 27%. Einungis
13% starfsmanna voru yngri en þrítugir.
I ljós kom að 15% starfsmanna (n=209) höfðu orð-
ið fyrir áreitni af ýmsu tagi í tengslum við starf sitt.
Rúmur helmingur þeirra eða 8% starfsmanna (n=l 10)
höfðu orðið fyrir einelti. Engin tengsl reyndust vera á
milli þess að vera þolandi eineltis og búsetu, aldurs
eða kynferðis starfsmanna. Þeir sem höfðu orðið fyrir
einelti, reyndust hins vegar vera með heldur hærri
starfsaldur (Mann-Whitney U p<0,01). Yfirmenn
höfðu síst orðið fyrir einelti eða 3,8% en bankaritarar
helst 11,2%. Meðal annarra starfshópa var algengi
eineltis um 8% (x2=9,25 df 4 p=0,05).
Skýr tengsl voru á milli svara starfsmanna um
sálfélagslegt vinnuumhverfi þeirra og eineltis. Eins
og sjá má í töflu I voru þolendur eineltis líklegri en
aðrir starfsmenn til að búa við slæmt sálfélagslegt
Tafla II. Fjarverandi frá vinnu vegna eigin veikinda síðustu 12 mánuði.
Þolendur eineltis Vegið meðaltal (staðalfrávik) Aðrir Vegið meðaltal (staðalfrávik) Mann Withney U P-gildi
Hversu oft varstu tjarverandi frá vinnu vegna eigin veikinda á síð- ustu 12 mánuðum (fjöldi skipta)"? 2,6(2,5) 2,1 (2,2) 0,008
Hversu lengi varstu fjarverandi frá vinnu vegna eigin veikinda á síð- ustu 12 mánuðum (fjöldi daga)"? 6,9 (15,6) 5,7 (11,9) 0,027
Hefurðu mætt veik(ur) í vinnu vegna álags á síðustu 12 mánuð- um (fjöldi skipta)’? 2,5 (3,1) 1,5 (2,2) 0,0001
'Til að auóvelda mat á nióurstöóum voru gögn umkóöuö skv. Aldrei= 0,1-3 sinnum =2, 4 -6 sinnum=5, 7 -11 sinnum = 8,12 sinnum eða oftar =12 " Til aó auóvelda mat á nióurstöóum voru gögn umkóóuó skv. Aldrei = 0 dagar. 1-7 dagar=4 dagar, 8 -14 dagar=10 dagar, 3-4 vikur= 20 dagar, 1-2 mánuðir= 40 dagar, 3-4 mánuðir=100 dagar, meir en 4 mánuöir=125 dagar.
Tafla III. Einelti á vinnustað og tengsl þess við líðan í starfi.
Þolendur eineltis Vegið meðaltal (staðalfrávik) Já (N =108)" Aörir Vegiö meðaltal (staöalfrávik) Nei (N=1279)" Mann Withney U P-gildi p-gildi
Hefur þú fundiö fyrir streitu ný- lega? (1-5) 2,61 (1,18) 2,34(1,12) 0,025
Hversu andlega erfitt eða létt finnst þér starfiö vera? (1-4) 2,77 (0,73) 2,70 (0,62) 0,37
Ertu andlega úrvinda eftir vinnu- daginn? (1-5) 2,85 (0,88) 2,65 (0,95) 0,013
Áttu við svefnvandamál að stríða? (1-5) 2,08(1,07) 1,74 (0,93) 0,001
Ertu líkamlega úrvinda eftir vinnu- daginn? (1-5) 2,27 (1,07) 2,18(0,95) 0,45
Hversu líkamlega erfitt eða létt finnst þér starfiö vera? (1-5) 3,27 (0,60) 3,20 (0,60) 0,25
Hversu góð eða slasm er líkamleg líðan þín? (1-10) 7,34 (1,90) 7,74(1,71) 0,018
Hversu góð eða slæm er andleg líðan þín? (1-10) 7,32 (1,65) 8,08(1,65) 0,0001
Hve sátt(ur) ertu við vinnuna þína? (1-10) 7,06 ( 1,97) 7,96 (1,69) 0,0001
Hve sátt(ur) ertu við fjölskyldu þtna? (1-10) 5,46 (3,90) 5,34 (4,00) 0,855
vinnuumhverfi. Þeir voru til dæmis síður lfldegir til að
geta haft áhrif á ákvarðanir sem eru mikilvægar fyrir
starfið (líkindahlutfall, OR=2,0), og voru óánægðari
með ýmsa samskiptaþætti svo sem starfsandann og
möguleikann á að fá stuðning í starfi. Þá kom í ljós
að þolendur eineltis höfðu síður en aðrir starfsmenn
upplifað jákvæð tengsl á milli starfsmanna og stjórn-
enda/yfirmanna. Þannig voru þeir líklegri en aðrir til
að segja að stjórnendur beri litla eða enga umhyggju
fyrir heilsu og líðan starfsmanna (OR=2,5), og að þeir
fái sjaldan eða aldrei hjálp með verkefni hjá næsta yfir-
manni (OR=2,2).
Þegar samband eineltis og þess hvort starfsmenn
hafi leitað læknis vegna ýmissa kvilla var skoðað kom
í ljós að einungis voru tengsl á milli eineltis og þess
að hafa leitað læknis vegna kvefs og umgangspesta
Læknablaðið 2004/90 849