Læknablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 13

FRÆÐIGREINAR / ÖRORKA
Hve lengi eru menn öryrkjar á íslandi?
Sigurður
Thorlacius1,2
LÆKNIR, SÉRFRÆÐINGUR
í HEILA- OG TAUGASJÚK-
DÓMUM
Tryggvi Þór
Herbertsson3
HAGFRÆÐINGUR, SÉR-
FRÆÐINGUR í EFTIRLAUNA-
MÁLUM OG HAGSTJÓRN
‘Tryggingastofnun ríkisins,
2læknadeild Háskóla íslands
og 3Hagfræðistofnun Háskóla
íslands
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Sigurður Thorlacius,
Tryggingastofnun ríkisins,
Laugavegi 114,150 Reykjavík,
sími 5604400,
bréfsími 5604461.
sigurdur. thorlacius@tr. is
Lykilorð: örorka, örorkubœt-
ur, heldniföll.
Ágrip
Tilgangur: Að kanna hvað verður um þá sem
metnir eru til örorku á íslandi.
Efniviður og aðferðir: Könnuð var staða þeirra
sem metnir voru í fyrsta sinn til örorku vegna líf-
eyristrygginga á íslandi á árinu 1992 í örorkuskrá
Tryggingastofnunar ríkisins 30. nóvember 2003.
Kannað var hvort þeir væru enn öryrkjar eða
hefðu látist, orðið ellilífeyrisþegar eða fallið af ör-
orkuskrá af öðrum orsökum.
Niðurstöður: Á árinu 1992 voru 725 íslendingar
metnir til örorku, 428 konur og 297 karlar. Tólf
árum síðar, eða 30. nóvember 2004, höfðu 434
úr hópnum fallið af örorkuskrá, 240 konur og
194 karlar. Langflestir höfðu fallið af skránni
vegna þess að þeir höfðu sest í helgan stein eða
dáið (að meðaltali 88% kvenna og 91% karla á
ári). Einungis 12% kvenna og 9% karla höfðu af
öðrum orsökum horfið af örorkuskrá (og að öllum
líkindum aftur inn á vinnumarkað).
Ályktun: Fáir íslendingar snúa aftur til vinnu eftir
að þeim hefur verið metin örorka.
Inngangur
Fjöldi öryrkja á íslandi hefur farið vaxandi á und-
anförnum árum (1). Breytingar á fjölda öryrkja á
hverjum tíma ráðast af tvennu. Annars vegar af
því hve margir eru metnir í fyrsta sinn til örorku og
hins vegar hve margir hverfa af örorkuskrá. Hægt
er að hverfa af örorkuskrá á þrennan hátt; öryrk-
inn getur fengið bót meina sinna, hann getur farið
á eftirlaun og hann getur látist. Nýgengi örorku á
íslandi hefur þegar verið rannsakað (2) en nýjum
öryrkjum hefur aldrei verið fylgt eftir á íslandi og
afdrif þeirra könnuð. í þessari rannsókn er þeim
sem metnir voru í fyrsta sinn til örorku á árinu
1992 fylgt allt til 30. nóvember 2004.
Örorkulífeyrir er metinn samkvæmt 12. grein
almannatryggingalaganna (3,4). Samkvæmt henni
áttu þeir rétt til örorkulífeyris árið 1992 sem voru
„öryrkjar til langframa á svo háu stigi að þeir eru
ekki færir um að vinna sér inn 1/4 þess er andlega
og líkamlega heilir menn eru vanir að vinna sér
inn í því sama héraði við störf sem hæfa líkams-
kröftum þeirra og verkkunnáttu og sanngjarnt er
að ætlast til af þeim með hliðsjón af uppeldi og
undanfarandi starfa“. Samkvæmt 13. grein söntu
laga var Tryggingastofnun ríkisins (TR) heimilt
ENGLISH SUMMARY
Thorlacius S, Herbertsson TT
The duration term of individuals disability
in lceland
Læknablaðið 2005;91:501-4
Objective: To analyze the long-term outcome for
recipients of disability pension in lceland.
Material and methods: The study includes all those
receiving disability pension for the first time in 1992
in lceland. Their status in the disability register at the
State Social Security Institute of lceland November
30th 2004 was examined as to whether they were still
receiving disability pension, had died, had reached
the age of retirement or were not receiving disability
pension any more for some other reasons.
Results: In 1992 there were 725 new recipients of
disability pension in lceland, 428 females and 297
males. Twelve years later 434 from this group were no
longer receiving disability pension, 240 females and
194 males. In most cases this was because they had
reached the age of retirement or died (on average 88%
of the females and 91 % of the males each year). Only
12% of the females and 9% of the males ceased to
receive disability pension (and probably went back to
work).
Conclusion: In lceland few people return to work once
they have started receiving disability pension.
Keywords: disability, disability pension, survival tunctions.
Correspondence: SigurðurThorlacius, sigurdur.thoriacius@tr.is
að veita örorkustyrk þeim sem skorti að minnsta
kosti helming starfsorku sinnar eða sem stundaði
fullt starf, en varð fyrir verulegum aukakostnaði
sökum örorku sinnar.
Rannsóknin var tilkynnt til Persónuverndar og
vísindanefndar sem gerðu ekki athugasemd.
Efniviður og aðferðir
Unnar voru úr örorkuskrá TR upplýsingar um
kyn, aldur og fyrstu (helstu) sjúkdómsgreiningu
samkvæmt ICD flokkunarskránni (5) hjá þeim
sem metnir voru í fyrsta sinn til örorku á íslandi
á árinu 1992. Metin voru svo kölluð heldniföll
(survival functions), en þau sýna hve hátt hlutfall
þeirra sem voru með nýgengna örorku árið 1992
voru enn skráðir öryrkjar árið eftir, árið þar á eftir,
og svo framvegis allt til 30. nóvember 2004. í þeim
Læknablaðið 2005/91 501