Læknablaðið - 15.06.2005, Síða 38

FRÆÐIGREINAR / VIÐHORF ALDRAÐRA TIL DAUÐANS
vegar vildu 25% ekki endurlífgun undir neinum
kringumstæðum. í rannsókn á viðhorfum aldraðra
til meðferðar við lífslok minntust margir á háan
aldur sem ástæðu þess að hafna meðferð (10). í
því fólst að hafa átt góða ævi sem væri senn á enda
og framtíðin bæri ekki margt í skauti sér. í rann-
sókn komu fram mjög svipuð ummæli sem notuð
voru til að útskýra af hverju viðmælendur höfnuðu
endurlífgun (5). Margir sögðust hafa átt gott líf og
vera orðnir gamlir. Orð manna um góðan dauð-
daga sýna mikilvægi þess að „ljúka“ lífi sínu í sátt
við Guð og menn (17, 18). Erickson taldi að ellin
fæli í sér það verkefni að öðlast annaðhvort sátt
við líf sitt eða örvænta (19). Svo virðist sem við-
mælendur þessarar og ofangreindra rannsókna
hafi fundið þá sátt sem þarf til að ganga æðrulaust
til móts við dauðann. Almennt var fólk lífsglatt og
ánægt og sátt við dauðann. Aðrir hafa komist að
því að lífsgleði og þörf fyrir að lifa gagnlegu lífi
fyrir sjálfan sig eða aðra skiptir máli þegar rætt er
um hinn góða dauða (17, 20). Pað er fylgni milli
sterks lífsvilja og þess að óska eftir meðferð sem
lengir líf við erfiðar kringumstæður, en þó ein-
göngu veik (21). Flestir sem óskuðu endurlífgunar
útskýrðu hana með þeim orðum að þeir vildu lifa
lengur (5). Marktæk viðhorf sem hafa komið fram
tengd óskum um meðferð við lífslok eru viðhorf
eins og að meta lífslengd meira en lífsgæði, en þeir
sem það gera eru mun líklegri til að þiggja endur-
lífgun til að lifa lengur þrátt fyrir þá áhættu að lifa
af við slæma heilsu (5, 22). Pað er athyglisvert að
almennt virðast konur síður kjósa meðferð við
lífslok en karlar og almennt meta lífsgæði fremur
en karlar (5, 21). Þeir sem segjast vera tilbúnir til
að deyja eru hins vegar líklegir til að hafna endur-
lífgun (5). Bein ósk urn að deyja hefur verið tengd
þunglyndi, einsemd, sjúkdómum og fötlun (23),
en hugmynd um dauðann sem „vingjarnlegan gest
sem færir með sér frið eftir erfitt líf“ er einnig til
(24). Að vera sáttur við dauðann eða tilbúinn að
deyja endurspeglar að viðkomandi sé sáttur við
lífið og endalok þess eins og kemur fram í orðum
margra „að hafa átl gott líf“, en ósk um að deyja
endurspeglar frekar depurð. Þunglyndi bæði
eykur líkur á að aldraðir þiggi meðferð og hafni
meðferð eftir því hvaða rannsókn á í hlut (25-27).
Alvarlegt þunglyndi þar sem mikið vonleysi ríkir
stuðlar þó frekar að fólk hafni meðferð (28). Ótti
við dauðann auk þess að vera trúaður hefur lítils-
háttar fylgni við að óska eftir meðferð sem lengir
lífið (5, 27). Trúarbrögð hafa almennt talað fyrir
gildi lífsins og verið andsnúin líknardrápum og má
vera að sú afstaða hvetji þá trúuðu til að lifa sem
lengst. Ótti við dauðann er þó almennt minni hjá
öldruðum en hinum yngri og ekki varð vart við
ótta við dauðann hjá neinum viðmælenda þessara
rannsóknar, heldur var sátt við tilhugsunina mjög
áberandi (28). Trú á að örlög eða Guðs vilji ráði
hvenær dauðastundin rennur upp kemur fram hjá
mörgum, bæði í þessari rannsókn og öðrum (23). I
rannsóknum á vilja aldraðra Kínverja og Breta til
að undirbúa sig fyrir alvarleg veikindi kom fram
ákveðin andstaða við umræðu um fyrirmæli um
meðferð við lífslok byggt á örlagatrú (31,32). Þess
má geta að í fyrri rannsókn var spurt um örlagatrú
en ekki var bein fylgni hennar við óskir um endur-
lífgun (5). I rannsókn Youngs um hvaða merkingu
aldraðir hermenn leggja í lífslokameðferð kemur
fram að „vilji Guðs“ var ein af aðalhugmyndun-
um (20). „Vilji Guðs“ var eitthvað til að sætta sig
við, það sem mannlegur máttur getur ekki breytt
fremur en trú á að ekki þýddi að beita lífslengjandi
meðferð. I orðum mannanna kom fram sátt við
„vilja Guðs“ sem minnir á þá sátt við dauðann
sem kom fram hjá viðmælendum í þessari rann-
sókn. Þannig má hugsa sér að þær hugsanir sem
leita á einstaklinginn sjálfan og skipla máli í sam-
bandi við lífslokameðferð séu hvort viðkomandi
sé kominn að lokum lífs síns (aldur og heilsa),
hvort hann sé sáttur sé við lífið og tilveruna, eða
hvort viðkomandi lifi gagnlegu eða innihaldsríku
lífi eða hvort slíkt tilheyri fortíðinni. Óttast við-
komandi dauðann eða er hann tilbúinn að mæta
honum? Hvort metur viðkomandi meir lífslengd
eða lífsgæði? Er viðkomandi trúaður? Allt eru
þetta lykilspurningar.
Afstaða til ástvina: Þau áhrif sem ákvörðun um
meðferð hefur á ástvini er mikilvægur þáttur
í öllum rannsóknum sem fjalla um þessi mál.
Sérstaklega virðist óttinn við að verða byrði á ást-
vinum vega þungt. Leictentritt og Rettig tala um
samfélagslega þætti í sinni rannsókn (12), í rann-
sókn fyrsta höfundar var bæði lalað um ástvini,
samfélag og fjárhagslega þætti en þar vegur óttinn
við að verða byrði mjög þungt í öllum svörum (5).
Rosenfeld og félagar tala urn umhyggju en þar
er byrði meginatriði, hver hugsar um mann og
hvernig reiðir honum af (10)? í þessari rannsókn
kemur þetta einnig mjög skýrt fram. Það að eiga
maka á lífi kann að vera ástæða þess að vilja lifa
lengur og þiggja endurlífgun, ástvinir séu það sem
skiptir mestu máli. Þannig getur nærvera ástvina
verið hvatning til að þiggja meðferð og líka til að
hafna henni. Vig, Davenport og Pearlman komust
að því í rannsókn sinni að margir töluðu um sama
atriðið sem einkennir bæði slæman og góðan
dauðdaga (33). Þannig getur heilabilun verið bæði
góð, maður gerir sér ekki grein fyrir hvert stefnir,
og slæm, maður lifir lengi minnislaus og ruglaður.
Sama gildir um ástvini, gott er að hafa einhvern
sem hugsar um mann en það er erfitt fyrir að-
526 Læknablaðið 2005/91