Læknablaðið - 15.06.2005, Síða 39

FRÆÐIGREINAR / VIÐHORF ALDRAÐRA TIL DAUÐANS
standendur að horfa á hvernig ástvini hrakar hægt
og hægt og deyr síðan. Hjúskaparstaða virðist hafa
vægt forspárgildi þannig að þeir sem eiga maka
eru síður líklegir til að kjósa endurlífgun (27, 29).
I rannsókn sem gerð var á 421 íbúa á hjúkrunar-
heimilum kom í ljós að þeir sem vildu síst endur-
lífgun voru ekkjur/ekklar, þeir sem voru giftir
komu þar á eftir en hinir sem voru fráskildir eða
einhleypir voru líklegri til að vilja endurlífgun (34).
Þessar niðurstöður mætti túlka í ljósi ofangreindra
vangavelta á þann hátt að þeir sem misst hafa
maka telji lífi sínu lokið eða vonast til endurfunda
fyrir handan, þeir sem eiga maka óttist að verða
byrði á maka sínum eða vilji lifa lengur þeirra
vegna en hinir sem eru einir líti hugsanlega frekar
á eigin hagsmuni. Þess má geta að aðrir hafa ekki
fundið að hjúskaparstaða hafi áhrif á ósk um með-
ferð við lífslok (5, 29).
Reynsla af dauðanum, sorg og niissi. Þegar rætt
er um meðferð sem varðar líf og dauða skiptir
reynsla viðkomandi miklu máli. Ef spurt er á
hverju viðkomandi byggði ákvörðun um meðferð
vísa margir til reynslu (5, 11, 12). Reynsla getur
verið margvísleg, reynsla af erfiðum sjúkdóm-
um, erfiðum ákvörðunum, reynsla af dauðanum,
reynsla einhvers annars sem hefur gengið í gegnum
svipaða meðferð eða sjúkdóm. Hér komu fram
sögur af sjúkdómum og lífsloki nákominna, af erf-
iðum ákvarðanatökum og reynslu af dauðanum
almennt sem mótað hefur viðkomandi alla ævi.
Reynsla getur verið víti til varnaðar eða mótað
hugmyndir manna um hvernig þeir óska að sinn
dauðdagi verði. Það er athyglisvert að þeir sem
þegar eiga við fötlun og heilsuleysi að stríða eru
frekar tilbúnir til að þiggja meðferð og taka áhættu
á að lifa lengur með frekari fötlun en hinir sem eru
heilir heilsu. Það bendir til að þrátt fyrir erfiðleika
sé betra að lifa en að deyja og að lífið með fötlun
sé ekki eins slæmt og hinir heilsuhraustu telja (26,
37).
Siðferðileg álitamál: Siðferðileg álitamál eru for-
senda þess að umræða um meðferð eigi sér stað.
Virðing fyrir rétti sjúklings til að velja eða hafna
meðferð er grunnur að upplýstu samþykki og allri
umræðu um meðferðarkosti (2). Þess vegna mætti
kalla siðferðileg mál ramma um viðræðuna. Hvað
er rétt og hvað er rangt?, hverjir taka ákvörðun
um meðferð sem varðar líf og dauða? og hvernig
er það gert? eru meginumræðuefni viðmælenda í
nokkrum rannsóknum sem gerðar hafa verið á við-
horfum aldraðra til meðferðar við lífslok. í rann-
sókn Rosenfeld og félaga kom fram að öldruðum
viðmælendum fannst eðlilegast að slíkar ákvarð-
anir væru teknar bæði af sjúkling eða aðstandenda
hans og læknum (10). Það myndi tryggja að bæði
læknisfræðilegt sjónarmið og sjónarmið einstak-
iingsins fengju hljómgrunn. Viðmælendur Kohn
og Menon veltu fyrir sér hvernig ákvarðanir væru
teknar og hverjar óskir sjúklingsins væru og fannst
að mikilvægt væri að tekið væri tillil til þeirra (11). 1
rannsókn Leictentritts og Rettig var ekki bara rætt
um takmörkun meðferðar við lffslok heldur einnig
um lfknarmorð (12). Siðferðilegir og trúarlegir
þættir voru mjög áberandi enda líknarmorð ekki
siðferðilega viðurkennd í Israel þar sem rannsókn-
in fór fram. í rannsókn á óskum aldraðra einstak-
linga á endurlífgun ræddu sumir viðmælendanna
siðferðileg atriði en það voru oft þeir sem voru í
vafa um hvort þeir vildu endurlífgun eða ekki en
þeir veltu gjarnan fyrir sér hver ætti að taka þess
konar ákvarðanir (5). I þessari rannsókn hér voru
allir sáttir við tilhugsunina um að takmarka með-
ferð og ekki var mikið rætl um hvort það væri rétt
eða rangt heldur frekar hvernig og hvenær væri
rétt að gera það. Það komu fram mismunandi
hugmyndir um hvernig og hvort bæri að segja sjúk-
lingum frá sjúkdómsgreiningum. Það er hins vegar
nauðsynlegt að sjúklingur þekki hana ef hann á að
geta valið meðferð á upplýstan hátt. Rannsóknir
sýna að aldraðir einstaklingar eru almennt mjög
tilbúnir til að ræða um dauðann en það er ekki al-
gilt (22). Rannsóknir á indíánum hafa sýnt að það
er beinlínis andstætt þeirra hugmyndum að ræða
möguleika á ógæfu í framtíðinni (36) og aldraðir
Kínverjar í Kanada voru almennt andvígir umræðu
um meðferð við lífslok, að minnsta kosti löngu
fyrir fram (32). Aldraðir Bretar sáu lítið gagn í að
ræða möguleika á miklum veikindum í framtíðinni
en fannst eðlilegt að gera erfðaskrá og undirbúa
jarðarför með góðum fyrirvara (31). Hinn siðferði-
legi rammi er því háður menningu og búsetu, en
hann hefur áhrif á það sem læknirinn telur sig geta
rætt við sjúkling og hvaða meðferðarkostir eru
í boði. Til dæmis má reikna með að líknarmorð
beri ekki á góma í slíkri umræðu þar sem þau eru
bönnuð víðast hvar. Á sama hátt getur aðgengi
að dýrri og flókinni meðferð eins og til dæmis líf-
færaflutningum haft áhrif á hvort slíkir kostir séu
ræddir eða ekki.
Einn einstaklingur sem vildi ekki að börnin
hans bæru ábyrgð á ákvörðunum um meðferð
við lífslok fyrir sig, íhugaði að gera lífsviljaskrá.
í Bandaríkjunum er talsvert gert af því að útbúa
slíkar skrár, en lítið er um það hér á landi (37).
Starfandi er nefnd hjá landlæknisembættinu um að
slíkar lífsviljaskrár verði gerðar á Islandi.
Hver þáttur hefur jákvæða eða neikvæða hliö
gagnvart meðferð: Líklega er um ás að ræða í
öllum þeim þáttum sem eru mikilvægir varðandi
Læknablaðið 2005/91 527