Læknablaðið - 15.12.2005, Blaðsíða 44

UMRÆÐA & FRÉTTIR / BRÉF TIL BLAÐSINS OG SVAR
Bréf til blaðsins
Má ætla að menn trúi hverju sem er?
Matthías Kjeld
Frá Læknablaðinu
Blaðið telur að
nægjanlegt rými
hafi verið gefið
undir umræðu þessa
og sýnt að hún gefi
ekki meira af sér í
þetta sinn.
Höfundur er efnameina-
fræðingur á Landspítala
Hringbraut.
Rökræða?
í grein í Læknablaðinu sem ber heitið „Er Don
Kíkóti uppvakinn á íslandi?“ (1) er ekki mörgu að
fagna. Þar er þó að finna staðfestingu á flestu af því
sem undirritaður hélt fram í áður birtri grein (2) í
sama blaði, að það kynni að vera lítill hópur lækna
hér á landi sem er hróðugur yfir afrekum og stöðu
vísinda í heilbrigðiskerfinu. Flest annað í greininni
er heldur dapurlegt, þar með talið að tveir fram-
takssamir læknar skuli skipa sér í flokk manna sem
af einhverjum ástæðum neitar að sjá augljósa galla
kerfisins og andfræðilegar tilhneigingar. Svo virð-
ist sem hópur þessi hafi, af einhverjum ástæðum,
fundið ásættanlega framtíð þægðar í kerfinu og
líti á gagnrýna og umbótasinnaða umræðu sem
uppreisn gegn sjálfri fullkomnuninni. I greininni
(1) gætir því fúkyrða og mönnum eru gerðar upp
tilfinningar. Svokallaður „impact factor" birtist í
ýmsum myndum. Þá er MK meðal annars legið
á hálsi fyrir að hafa dirfst að gagnrýna nokkrar
stofnanir heilbrigðiskerfisins, til dæmis lækna-
deild, stjórnkerfi Landspítala (LSH) og jafnvel
heilbrigðisráðuneytið. Hvílík ósvífni! Greinin
getur því naumast kallast innlegg í rökræðu (de-
bate). Hér á eftir verður samt ekki haldið uppi
persónulegu tilfinningaþjarki eða hártogunum um
þessi sérkennilegu viðhorf heldur þau gagnrýnd
með staðreyndum og dæmum sem máli skipta.
í hnotskurn
Höfuðatriði málsins eru þessi: „Klínískar“ greinar
sem íslendingar eru viðriðnir sem höfundar (6) eða
á annan hátt hafa fengið hátt meðaltal tilvitnana
hjá „Web of Science“ (ISI gagnagrunnurinn). Um
60% af þessum tilvitnanafjölda er kominn frá þrem
greinum (3, 4, 5), þar af ca. 30% frá einni þessara
greina sem er samnorræn könnun (3), öll kostuð
af Merck Research Laboratories sem sá um fram-
kvæmdina. Af 376 einstaklingum sem nefndir eru
samstarfsmenn, „collaborators“, í greininni eiga
íslendingar sex skráða einstaklinga (ekki skráðir
höfundar í Pub Med gagnagrunninum, NCBI,
National Center for Biotechnology Information).
Grein þessi er mikilvæg læknavísindunum, enda
ein af þeim fyrstu sem fjallar um afdrif kransæða-
sjúklinga meðhöndlaða með blóðfitulækkandi
statínum (simvastatin (Zocor)). Greinin er hins
vegar um leið eins konar gæðakönnun lyfjafyrir-
tækisins (Merck Sharp & Dohme) og hún er af-
brigðileg sökum mikils tilvitnanafjölda, en greinar
með fleiri en þúsund tilvitnanir eru sjaldgæfar.
Tilvitnanafjöldi þessara þriggja greina kom ekki
fram í upphaflegu greininni (6), en kom fram (7)
eftir aðfinnslur (8). Ef tveimur (0,4% af „íslensk-
um" greinafjölda í efniviði upphafsgreinar (6)) af
mest tilvitnuðu greinununi (3, 5), sem í dag hafa
náð fleiri en 1000 tilvitnunum hvor, er sleppt dettur
meðaltal tilvitnanafjölda „íslenskra", „klínískra"
grcina vel niður fyrir meðaltal slíkra greina mcðal
þjóða hcims. Stóryrtar yfirlýsingar eru því varas-
amar og nauðsynlegt að setja niðurstöður fram
með réttum aðferðum og greinargóðri lýsingu á
gögnum.
Dæmi úr grein í Læknablaðinu til skýringar
Til þess að bregða nokkurri birtu á áhrifamátt af-
brigðilegra mælinga (outliers?) í rannsóknum er
hér fyrir neðan sýnd umskrifuð mynd úr grein sem
birtist í Læknablaðinu á síðasta ári. Hnit punkt-
anna (niðurstöðurnar) voru mæld á frummynd-
inni og eru þeir sýndir á endurgerðri mynd. Ásar
grafsins eru þeir sömu og í frummyndinni en texta
og umgjörð hefur verið breytt. Tvær mælingar á
ákveðnu efni frá hverjum einstaklingi voru gerðar
og er mismunur þeirra skoðaður (y-ás) á móti sjúk-
dómsmati (x-ás). Áhrif einnar mælingar, punktur
efst og lengst til hægri, á línuna eru mikil á sama
hátt og áhrif einnar greinar með margar tilvitnanir
eru á meðaltal tilvitnanna.
Eins og sjá má er mælingin lengst til hægri langt
utan við hóp flestra niðurstaðanna. Þegar fylgni-
stuðull punktanna er reiknaður með þennan af-
brigðilega punkt inni, kemur fram marktæk fylgni
(græn slitin lína), en jafna aðhvarfslínu (regression
línu) og R2-gildi eru gefin í mynd ofan línunnar
(p < 0,001). Ef afbrigðilega gildinu er aftur á móti
sleppt er aðhvarfslínan (blá slitin lína) með nei-
kvæða hallatölu (-1,77). Jafna og R2-gildi eru í
bláum stöfum í mynd. Sambandið milli punktana
er nú ekki marktækt, p = 0,33. Hér er með öðrum
orðum komin allt önnur útkoma. Loks er rauða
línan sú aðhvarfslína sem gefin var upp í greininni.
Jafnan sem fylgdi, y = 0,78x + 118,8 passar nokk-
urn veginn við rauðu línuna, en sú lína svarar ekki
til punktanna sem koma fram í myndinni, saman-
ber grænu línuna.
Mynd þessi var valin til þess að sýna hvernig
afbrigðilegar mælingar leiða til rangrar niðurstöðu
940 Læknablaðið 2005/91