Læknablaðið - 15.12.2005, Blaðsíða 67

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐ 182
Blóðrekshjal
Embolisation
Eyþór H. Björnsson, lungnalæknir, hringdi og
bað um íslenska þýðingu á fræðiheitinu embol-
isation. Pað kemur ekki fyrir sem sérstök fletta í
íðorðasafni lækna, en nokkur skyld heiti er þar
þó að finna. Eyþór var að leita að almennu heiti á
aðgerð sem lokar lungnaæð með því að í henni er
kornið fyrir sérhönnuðum tappa. Eftir stutta um-
ræðu kom okkur saman um að nota mætti heitið
æða(r)stíflun. Þetta verkefni varð síðan tilefni þess
að farið var yfir ýmis heiti af sama stofni. Skoðaðar
voru fleiri heimildir en hægt er að tilgreina í stutt-
um pistli.
Embolism
Enska heitið er stytting á latneska fræðiheitinu
embolismus, sem aftur er komið úr grísku. Bolos
(L. bolus) getur verið hnaus, köggull, kökkur, moli
og bole er kast eða varp. Þessi nafnorð eru sögð
dregin af grísku sögninni ballein. að kasta eða
varpa. Forskeytið em- (í sumum samsetningum en-)
merkir inn eða inní. Síðasti hluti orðsins er við-
skeytið -ism, sem er oft notað til að mynda nafnorð
sem gefa til kynna ástand eða verknað. Bein orð-
hlutaþýðing á grísk-latneska heitinu embolismus
gæti því verið innkast, innskot eða innvarp. Nefna
má að til er fræðiheitið embololalia, sem notað er
um það fyrirbæri að menn skjóti marklausum eða
óskiljanlegum orðum inn í tal sitt. Þar gæti heitið
innskotstal átt vel við.
Blóðrek, blóðreki
í læknisfræði er heitið embolism notað um feril
eða atburðarás sem endar með stíflumyndun í æð
(einni eða fleirum) af völdum massa sem borist
hefur með blóðrás. Oftast kemur hann úr blóð-
storkumassa, blóðsega, en flest efni og agnir, sem
borist geta sem massi í blóðrásinni, geta tekið þátt
í slíku ferli. Nefna má bæði líkamsefni, svo sem
beinmerg, bone marrow embolism, fituvef, fat
embolism, legvatn, amniotic fluid embolism, og
æxlisfrumur, tumor embolism, og utanaðkomandi
efni, svo sem bakteríumassa, bacterial embolism,
loftbólur, air embolism, og manngerðar agnir úr
gleri, málmi eða plasti.
Samkvæmt íslenskri orðabók Eddu hefur nafn-
orðið rek nokkrar merkingar. Meðal þeirra eru: 1
það að reka, hefjast fyrir vindi og straumi; 2 það
sem rekur, flýtur með straumi. Merking nafnorðs-
ins reki er tilgreind á svipaðan hátt, meðal annars:
1 hlutir sem rekið hefltr á land, einkum trjáviður.
Við þýðingu sjúkdómaflokkunarkerfisins ICD-
10 tók Orðanefnd læknafélaganna þá ákvörðun
að taka þessi tvö orð inn í Iðorðasafn lækna til
að aðgreina fyrirbærin embolism og embolus.
Ofangreind stíflumyndun, embolism, verði þann-
ig táknuð með íslenska heitinu blóðrek, en það
sem berst með blóðrásinni, embolus, verði táknað
með heitinu blóðreki. í réttu samhengi má stytta
samsettu heitin og nefna fyrrgreind fyrirbæri bein-
mergsreka, fitureka, æxlisreka og loftreka.
Blóðrekanám
Nefndin lagði ekki til atlögu við önnur heiti en þau
sem koma fyrir í ICD-10. Þannig varð til dæmis em-
bolectomy útundan í umfjölluninni á þessum tíma.
Það heiti er notað um aðgerð, oftast skurðaðgerð,
sem felur í sér brottnám blóðreka, embolus, úr
æð. íslenska heitið ætti nú að breytast úr blóðreks-
nám í blóðrekanám. Þeir sem ekki fella sig við að
nota nafnorðið nám um -ectomy geta notað heitið
-taka, samanber botnlangataka og sýnistaka.
Blóðrekameðferð
í erlendum læknisfræðiorðabókum má að auki
finna heitin embolotherapy og therapcutic embol-
isation. Ekki virðist teljandi munur á hugtökunum
sem að baki þeim liggja. Meðferðin beinist að
því að loka fyrir blóðrás með því að sprauta inn
í æð örsmáum vefjaögnum eða aðskotahlutum úr
plastefni, málmi eða gleri, sem berast síðan með
blóðstraumi á réttan stað og stífla þar minni æðar.
Henni hefur verið beitt til að stöðva blæðingar,
loka æðagúlum og til að koma af stað blóðþurrð
og vefjadrepi í æxlum. Þetta finnst undirrituðum
rétt að nefna blóðrekameðferð. Sé stífluefnið ekki
látið reka með blóðrás, heldur sett sem tappi beint
á þann stað sem stífla á, er nær að aðferðin fái hið
almenna heiti æða(r)stíflun eða stíflunarmeðferð.
Gaman væri að fá fréttir af öðrum hugmyndum
eða tillögum.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali. is
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspftala Hringbraut.
Læknablaðið 2005/91 963