Læknablaðið - 15.04.2006, Side 91

UMRÆÐA & FRÉTTIR / (ÐORÐ 186
Málfar í fyrírlestrum
í petta sinn hefst pistillinn á stuttri umræðu um mál-
far í fræðilegum fyrirlestrum. Undirritaður hefur þá
einlægu sannfæringu að formlegum fyrirlestrum og
erindum megi líkja við helgistund í musteri fræðanna.
Fyrirlesari er að sýna áheyrendum inn í fræðiheim
sinn og leggur sig allan fram um að koma innihaldi
einhverra efniskafla í sérgrein sinni til skila. Glærur
og texti sýna gjaman mikla og vandaða vinnu við
undirbúning og oftast fer fyrirlesarinn einnig í betri
fötin, einmitt til að undirstrika hátíðleika athafn-
arinnar. Þá skýtur skökku við að málið í fyrirlestr-
inum sé skreytt erlendum slettum og að í glærutexta
sjáist ekki sama alúð lögð í orðaval og lögð hefur
verið í uppröðun og framsetningu efnisþátta.
Asystolia
Á málþingi til heiðurs þremur hjartalæknum, sem
nú hafa látið af störfum á LSH, kom fyrir heitið
slagleysa. Undirritaður tók því fagnandi, þar sem
íðorðasafn lækna hefur ekki að geyma neina þægi-
lega þýðingu á asystolia: samdráttarleysi í hjarta.
Vöntan samdráttar í hjarta, sérstaklega í sleglum.
Erlenda heitið er komið úr grísku, þar sem a- er neit-
andi forskeyti, systol er samdráttur eða það sam-
dráttartímabil hjartavöðva sem íðorðasafnið nefnir
slagbil, og -ia er viðskeyti sem táknar ástand.
Vel má vera að heitið slagleysa sé þegar komið í
notkun, þó undirritaður hafi ekki orðið þess var, en
það þarf einnig að komast inn í íðorðasafnið. Það er
lipurt og lýsandi (gegnsætt), sambærilegt við heitið
lyfleysa, og á skilið að komast í notkun þegar við á.
Málstefna
Undirritaður leggur til að heilbrigðisstofnanir
og deildir þeirra setji fram málstefnu. Málstefna
stofnunar er yfirlýsing um hvernig málfari og
málnotkun skuli háttað í starfi og gögnum og hjá
starfsmönnum. Á netinu má finna nokkur dæmi
um að málstefna hafi verið sett fram með form-
legum hætti. Háskóli íslands: „Málstefnan hefur
að leiðarljósi að talmál og ritmál Háskólans er
íslenska, jafnt í kennslu, rannsóknum og stjórn-
sýslu.” - -„Málnotkun í Háskóla íslands skal vera
til fyrirmyndar.” Ríkisútvarpið: „Allt málfar í
Ríkisútvarpinu á að vera til fyrirmyndar, og allt,
semfrá stofnuninni kemur, á vandaðri íslensku, flutt
með góðum framburði.” Ríkisendurskoðun: „Þeir
[starfsmennj skulu leitast við að tjá sig á vönduðu,
tilbreytingaríku og auðskiljanlegu nútímamáli og
fylgja íslenskum málfrœði- og stafsetningarreglum. ”
Ekki var gerð tilraun til að finna málstefnu hjá
öðrum heilbrigðisstofnunum en Landspítala. en
leit að orðinu málstefna á heimasíðum gaf þetta
hjákátlega svar: „ Leitarniðurstöður fyrir málstefna
skilaði engum niðurstöðum. ”
Innihald málstefnu
Málstefna heilbrigðisstofnunar gefur til kynna
hvernig fara eigi með talmál og ritmál í daglegu
starfi. Málstefnan gerir kröfur um tiltekna mál-
vöndun í því talmáli og ritmáli sem tilheyrir form-
legum samskiptum, en getur jafnframt heimilað
tilslökun í lokuðum hópi starfsmanna í erli dagsins.
Málstefnan þarf að taka til málfars á sjúkraskrám,
ýmsum vinnugögnum og þess texta sem starfs-
menn í nafni stofnunar senda frá sér til annarra
aðila, til dæmis í útskriftarbréfum. Undirrituðum
verður það oft á að spyrja: Hvað annað er óvandað
og illa gert hjá þessu fyrirtœki?, þegar fyrir augu
ber texti alsettur rit- og málvillum.
Mikilvægt er að málstefna heilbrigðisstofnunar
taki til málfars í samskiptum við sjúklinga, að-
standendur þeirra og aðra aðila. Ólíklegt er til
dæmis að þessir aðilar skilji betur erlend fræðiorð
en íslensk. Hún þarf einnig að taka til málfars við
kennslu, á fundurn og í fræðsluefni. Æskilegt er að
málstefna taki að einhverju leyti til daglegra sam-
skipta starfsmanna. Þar myndast venjur sem erfitt
getur verið að víkja frá annars staðar. Ákveðið
frelsi verður þó að vera til staðar í daglegu fagmáli
og þar þarf oft að leggja meiri áherslu á skilvís
samskipti en fögur að formi.
Bindill
Á einum af mörgum minnismiðum undirritaðs,
sem flestir eru skrifaðir á göngum eða stigapöllum
í byggingum gamla Landspítala, stendur stórum
stöfum: „Spyr hvort viðtaki geti ekki kallast bindill.
Þarfað skoða.“ Því miður var nafn fyrirspyrjanda
ekki skráð á fullnægjandi hátt á miðann um leið og
spurningin.
Spurningunni er auðvelt að svara. fslenska
orðið bindill er þegar frátekið til að nota sem
heiti á því fyrirbæri, sem á ensku nefnist ligand.
Erlenda fræðiheitið er komið úr latínu, en þar
má finna sagnorðið ligare, hnýta eða binda. Af
sama stofni er heitið ligamentum, band, liðband.
Læknisfræðiorðabók Dorlands skilgreinir ligand
þannig: 1. sameind sem binst annarri sameind,
einkum notað um smœrri sameindir sem bindast
stœrri sameindum á sértœkan hátt, t.d. mótefnavaki
sem binst mótefni og hormón eða taugaboðefni sem
binst viðtaka - -. 2. sameind sem gefur eða tekur við
rafeindum til að mynda tvígild tengsl - -.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali. is
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
Læknablaðið 2006/92 343