Læknablaðið - 15.05.2007, Blaðsíða 61

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐ 198
Handbók í lyflæknisfræði
Fyrr í vetur áskotnaðist undirrituðum Handbók í
lyflæknisfræði,sem gefin var út af Háskólaútgáfunni
árið 2006 í ritstjórn læknanna Ara J. Jóhannessonar
og Runólfs Pálssonar. Höfundarnir eru 50 talsins,
flestir læknar og sérfræðingar, en í þeim hópi eru
einnig sálfræðingur, guðfræðingur, prestur og tveir
hjúkrunarfræðingar. Þetta er þriðja útgáfa bók-
arinnar, en önnur útgáfa er frá árinu 2000. í for-
mála segir að bókin eigi að nýtast „sérfræðingum í
lyflækningum, heilsugæslulæknum, deildarlæknum
í framhaldsnámi, aðstoðarlæknum og læknanem-
um” og vonast sé til að hún verði „þarfur þjónn í
erli dagsins”.
Textinn
Við fyrstu skoðun má strax sjá að ritstjórar og
höfundar hafa lagt sig fram um að skrifa á góðri
íslensku, enda segir í formálanum: „Mikil áhersla
var lögð á að nota íslensk íðorð þar sem því varð
við komið. Teljum við það hafa meira en fag-
urfræðilegt gildi, enda ekki ástæða til annars en
íslenskir læknar tjái sig á nióðurniáli sínu við
dagleg störF’ (leturbreyting undirritaðs). Þessu ber
að fagna. Þar sem ýmislegt af þeim upplýsingum
(staðreyndum, skýringum og röksemdafærslum),
sem fram koma í textanum, munu án efa rata inn
í samræður lækna og sjúklinga, má bæta því við að
með þessu er sjúklingum sýnd sérstök tillitssemi og
virðing. Nógu erfitt er fyrir flesta að fylgja flóknum
sjúkdómafræðilegum skýringum lækna sinna, þó
ekki sé mál læknanna á því sérkennilega dulmáli
sem læknaslangur nefnist.
Erlend fræðiheiti
Lyfjaheiti
Sérlyfjaheiti virðast öll sérmerkt ® og tilgreind
með sínu rétta heiti á þann hátt sem skylt er.
Efnaheiti (hemóglóbín, natríumbíkarbónat, kreat-
íníri) og lyfjasamheiti (erýtrómýcin, salbútamól)
eru hins vegar hljóðrituð samkvæmt venjulegum
íslenskum framburði þeirra og er það án efa besta
lausnin. Ekki er nokkur leið að þýða eða búa til
nothæf íslensk heiti á öll efni og lyf. Vera má að
ákvörðun um stafsetningu einstakra heita hafi ekki
verið í höndum ritstjóranna, þ.e. að heitin séu
komin úr opinberri lyfjaskrá. Engu að síður vill
undirritaður koma með þá ábendingu að hljóð-
ritunarskrefið sé stigið til fulls, þannig að s eða
k komi í stað c, eins og við á, og að s komi í stað
z (salicýlat verði salisýlat og prómetazín verði
prómetasín). Stundum er þó álitamál hver er
rétti framburðurinn (sefalósporín, kefalósporín).
Sömuleiðis þarf að gæta þess að hefðbundnum
framburði sé fylgt nákvæmlega við hljóðritunina,
til dæmis að íslensku broddstafirnir séu hiklaust
notaðir þannig að ritað sé í en ekki i (nítró- en
ekki nitró-) og ó en ekki o (fenól- en ekki fenol-)
þegar við á.
Undirritaður er hins vegar ekki sammála því
að önnur læknisfræðiheiti eigi að hljóðrita, sem
dæmi má nefna hyponatremia. Þar má vel nota
heitið natríumlækkun eins og gert er í íðorðasafni
lækna.
Ýmislegt
í kaflanum um háþrýsting koma fyrir heitin slagbil
(systole) og lagbil (diastole). Undirritaður hefur
ekki áður séð þetta síðara heiti og vill amast við
því, einkum vegna þess hve líkt það er hinu fyrra.
íðorðasafn birtir meðal annars heitið hlébil.
Stofuháþrýstingur er skemmtilegt heiti á
blóðþrýstingshækkun sem aðeins kemur fyrir á
læknastofu (office hypertension). Við lestur sama
kafla fékk undirritaður þá hugdettu að nota heitið
svæsinn háþrýstingur, en ekki illkynja háþrýst-
ingur, um nialign hypertension til að forðast hugs-
anlega tengingu fyrirbærisins við illkynja æxli.
í blaðsíðum 20 til 21 er lýst vinnuferlum við
hraðtakt og hægatakt. Þar hefði undirritaður
kosið að nota heitin hraðsláttur og hægsláttur,
en íðorðasafn lækna er ekki sjálfu sér samkvæmt
í þessu efni og birtir heitið hægsláttur (bradyc-
ardia) í B-heftinu (1986) og hraðtaktur (tachyc-
ardia) íT-heftinu (1989).
Meinleg villa hefur ratað úr Iðorðasafninu
inn í kaflann um taugakerfið. Þar er greint frá
tonsillar herniation og notað íslenska heitið
hnykileitluhaulun, sem á að vera hnykilþúfuhaul-
un. Tonsilla pharyngea er nefnd kokeitla af því að
hún inniheldur eitilvef, sem tonsilla cerebelli gerir
að sjálfsögðu ekki.
Að lokum
Miklu betur þarf að leita til að finna það sem
betur má fara, því það er ekki margt. í heild er
þetta mjög vönduð bók sem skrifuð er af miklum
metnaði fyrir hönd hins íslenska máls.
Því ber einnig að fagna hversu mikið er um að
erlendu fræðiheitin birtist í svigum með íslenskum
íðorðum. Ritstjórarnir vilja greinilega veg íslenskra
íðorða sem mestan og eru ófeimnir við að gera það
sem þarf til að þau skiljist og venjist. Sem ábend-
ingu má nefna að efnisorðaskrá, með íslenskum og
erlendum fræðiheitum, þarf endilega að vinna fyrir
næstu útgáfu.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali. is
Jóhann Heiðar er læknir
á Landspítala Hringbraut.
Læknablaðið 2007/93 445