Læknablaðið - 15.05.2007, Blaðsíða 75

HUGLEIÐING HÖFUNDAR / HVENÆR DREPUR MAÐUR MANN?
Hvenær drepur maður mann?
Hún lifir ennþá góðu lífi goðsögnin um sérfræð-
inginn sem ekkert kann og veit það ekki á meðan
sá ómenntaði stendur álengdar í hógværð sinni og
hefur vit á að þegja um það sem hann kann. Hún
tekur á sig margvísleg form þessi hugmynd um
lítilþægu alþýðuhetjuna sem sér og veit og skilur
miklu mun betur heldur en allir þessir mennt-
uðu aular sem til eru kvaddir. Stefið er svipað
hvort sem málið snýst um vitlausa stjórnendur
eða alþingismenn, aðkomumenn með hugmyndir,
útlendinga með gagnslaus próf eða sérfræðinga
sem enginn veit hvað eru að gera og allra síst þeir
sjálfir.
Læknastéttin hefur löngum gegnt mikilvægu
hlutverki í slíkri upphafningu alþýðuvísindanna
og verið uppspretta sumra óttalegustu sérfræð-
ingasplattera sem dæmi eru um. Allir virðast eiga
sína uppáhalds sögu um banvæn læknamistök,
hrapalega fljótfærni og hreina vanþekkingu. Hvað
sem því líður þá reynast þær oft töluvert snögg-
soðnari umræðurnar um hlutverk þessarar sömu
læknastéttar þegar vel hefur til tekist. Þá vill hlutur
sjúklingsins hins vegar verða mun meira áberandi
enda á ferðinni óvenju viljasterkur einstaklingur
sem gefst aldrei upp og hreinlega ákveður að lifa
hvað sem hver segir. Þar kemur líka til skjalanna
meðferðin sem sjúklingurinn fékk heimullega
utan kerfisins og gerði nær örugglega gæfumuninn
í þeim tilvikum þegar endirinn er ásættanlegur.
Það verður gjarnan hlutskipti læknastéttarinnar
í slíkum sögum að vera furðu lostinn áhorfandi
sem játar eftir á að hafa aldrei orðið vitni að jafn
skjótum bata, ef slíkt tilfelli hefur þá nokkurn tíma
læknast yfirleitt. Þá er brosað á hliðarlínunni.
Eg fæ stundum á tilfinninguna að háværustu
umræðunni um læknastéttina sé haldið uppi af
fólki sem státar af því að hafa aldrei stigið fæti
sínum inn á sjúkrastofnun. Að heimildamennirnir
hafi ekki hitt lækni um árabil ótilneyddir. Hafi
forðast fólk í hvítum sloppum eins og pestina og
telja að í því forvarnarstarfi megi finna grunninn að
meintu heilbrigði og óhjákvæmilegu langlífi þeirra
sjálfra og annarra sem vilja ekki láta nafns síns
getið. Sem leiðir hugann að goðsögn sem greinir
læknastéttina frá flestum öðrum þegar kemur að
klisjunni um menntaða fíflið að sunnan. Það er
goðsögn sem á rætur í jarðvegi afneitunarinnar og
byggir á því að læknirinn sé í raun fagmaður og viti
upp á hár hvað hann er að gera! Hún birtist í ótta
þeirra sem álíta það beinlínis hættulegt að fara til
læknis af þeirri einföldu ástæðu að hann sé, í krafti
sérþekkingar sinnar, vís með að finna eitthvað að
hverjum þeim sem asnast inn til hans. Að hann
finni eitthvað falið, óvænt og agalegt þegar síst
skyldi og að þar með sé fjandinn laus; heilbrigður
maður skyndilega orðinn að sjúklingi. Helst með
eitthvað ólæknandi sem innifelur óáfrýjanlegan
dauðdóm.
Það sem er svo heillandi við þessa goðsögn er
sá hluti hennar sem sjaldnast er orðaður beint
en liggur einhvern veginn undir allri frásögninni.
Nefnilega hugmyndina um lækninn sem einka-
spæjara sem lætur sér ekki nægja að uppgötva
leyndarmálið heldur ýtir á rauða hnappinn og
setur þá fyrst ferlið í gang. Að það sé með öðrum
orðum smásmuguleg samviskusemin í lækninum
sem valdi því að maður sem kemur heilbrigður til
skoðunar fari út sem sjúklingur. Að það sé í raun
vitneskjan sem valdi sjúkdómnum. Að meðvit-
undin skapi veruleikann. Ekki bætir úr skák að
hér er sjaldnast ein báran stök fremur en ann-
ars staðar í tilverunni. Að minnsta kosti hef ég
ekki tölu á þeim sögum sem mér hafa borist til
eyrna sem afhjúpa ógnarlanga og yfirgripsmikla
sjúkrasögu sem á upphaf sitt í andartaks upp-
götvun læknis sem nánast fyrir tilviljun rakst á
þetta sem engan hafði grunað að yrði upphafið að
sjálfri þrautagöngunni þar sem eitt leiddi af öðru
þar til einn góðan veðurdag að listinn var tæmdur
og sjúklingurinn látinn. Þetta eru sögur sem spyrja
í bassagangi sínum hvort allt þetta ógnarferli hefði
nokkurn tíma þurft að eiga sér stað ef lækninum
hefði einfaldlega yfirsést eða þá ákveðið að láta
sem ekkert væri? Væri hinn látni þá hugsanlega á
lífi í dag? Aldrei betri? Eins og allt þetta hrausta,
hamingjusama, skynsama og bjartsýna fólk sem
þakkar sínum sæla fyrir að hafa aldrei látið plata
sig til læknis. Og er fyrir vikið hressara en allt sem
hresst er.
En hvort er þá læknirinn þessi sem veit ekki af
því hve lítið hann kann eða hinn sem vit hefur á að
þegja um það sem hann fann?
Þorvaldur
Þorsteinsson
Þorvaldur Þorsteinsson
fæddist 1960 á Akureyri. Hann
lauk prófi frá nýlistadeild
Myndlista- og handíðaskóla
íslands 1987 og frá Jan van
Eyck Akademie í Maastricht í
Hollandi 1989.
Þorvaldur hefur skrifað
verk fyrir svið, útvarp
og sjónvarp. Hann hlaut
Barnabókaverðlaun
fræðsluráðs Reykjavíkur árið
1999 fyrir Ég heiti Blíðfinmir
en þú mátt kalla mig Bóbó.
Fyrsta skáldsaga Þorvaldar
fyrir fullorðna, Við fótskör
meistarans, kom út 2001.
Þorvaldur hefur haldið yfir
40 einkasýningar og tekið
þátt í tugum alþjóðlegra
myndlistarviðburða og
sýninga víða um heim.
Þorvaldur er rithöfundur
og myndlistamaður. Hann
heldur gjarnan fyrirlestra og
námskeið undir merkjum
eigin fyrirtækis, kennsla.is.
Hann segist sjaldnast vita
hvað hann muni tala um þó
hann viti yfirleitt um hvað
hann er að tala.
Læknablaðið 2007/93 459
Ljósmynd Brynjar Gauti