Læknablaðið - 15.10.2008, Blaðsíða 7

Þorbjörn
Jónsson
thorbjor@landspitali. is
Höfundur er sérfræðingur
í ónæmisfræði og
blóðgjafarfræði og starfar á
Landspítala.
The new Health
Insurance Legislation-
Private enterprise or
privatization?
Thorbjörn Jónsson MD,
PhD, Clinical Professor
Specialist in Immunology
and Transfusion Medicine
Landspítali University
Hospital, Reykjavík, lceland
Ný sjúkratryggingalög
- Einkarekstur eða einkavæðing?
Síðastliðið vor lagði heilbrigðisráðherra fram frum-
varp til laga um sjúkratryggingar. Frumvarpið fól í
sér töluverðar breytingar á innra skipulagi heilbrigð-
isþjónustunnar og var það gagnrýnt hve skammur
tími var gefinn til þess að reifa þetta mikilvæga mál.
Niðurstaðan varð að fresta frumvarpinu sem þannig
varð ekki að lögum fyrr en nú á haustdögum.
Megingagnrýnin hefur verið sú að ýtt sé undir
einkavæðingu og þannig yrði því félagslega heil-
brigðiskerfi sem íslendingar hafa búið við í áratugi
og sátt hefur ríkt um kollvarpað. Með einkavæðingu
er átt við það að þjónustan sé veitt af einkaaðilum og
að beinn kostnaður sjúklinga við að nýta sér þjón-
ustuna vaxi. Það gæti leitt til þess að menn neyddust
til að kaupa sínar eigin sjúkratryggingar hjá trygg-
ingafélögum. Það má vissulega spyrja sig hvort það
sé réttmæt gagnrýni að lögin séu skref í átt til einka-
væðingar. Til að meta það þarf að skoða lagatextann
gaumgæfilega, innihald hans og anda.
í fyrsta kafla laga um sjúkratryggingar segir að
markmið laganna sé að: a) tryggja sjúkratryggðum
aðstoð til vemdar heilbrigði óháð efnahag, b) stuðla
að rekstrar- og þjóðhagslegri hagkvæmni, c) stuðla
að hámarksgæðum, d) styrkja hlutverk ríkisins sem
kaupanda heilbrigðisþjónustu og e) kostnaðargreina
heilbrigðisþjónustuna. í hinum nýju lögum er þannig
skýrt tekið fram að stefnt skuli að hámarksgæðum
og að allir landsmenn eigi rétt á heilbrigðisþjónustu
án tillits til efnahags. Nýju sjúkratryggingalögin eru
því samhljóma eldri lögum um réttindi sjúklinga
(nr. 74/1997) þar sem segir að allir sjúklingar eigi
rétt á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem völ er
á og að óheimilt sé að mismuna sjúklingum, meðal
annars vegna efnahags. Það sem hins vegar má telja
nýmæli er að kostnaðargreina skal heilbrigðisþjón-
ustima og stuðla ber að hagkvæmni. Það hlýtur að
vera bæði jákvætt og nauðsynlegt. Við sem störfum
í heilbrigðiskerfinu vitum að kostnaður fer vaxandi,
meðal annars vegna örrar tækniþróunar og nýrra og
dýrari lyfja. íslendingar krefjast „heilbrigðisþjónustu
á heimsmælikvarða" og þegar kemur að forgangs-
röðun þurfum við að vita raunkostnað við hverja
meðhöndlun.
Til þess að framfylgja markmiðum laganna verð-
ur stofnuð svonefnd sjúkratryggingastofnun, sem
tekur við verkefnum þriggja aðila í ríkiskerfinu;
samninganefndar heilbrigðisráðherra, fjármála- og
rekstrarsviðs heilbrigðisráðuneytisins og sjúkra-
tryggingasviðs Tryggingastofnunar. Starfssvið sjúkra-
tryggingastofnunar verður að: a) annast framkvæmd
hinna nýju laga, b) semja um heilbrigðisþjónustu og
greiða fyrir hana, c) annast kaup á vörum og þjón-
ustu og d) hafa eftirlit með gæðum og árangri. Þarna
er um einfaldara fyrirkomulag að ræða en áður var
og ekki ólíklegt að skilvirkni og sparnaður hljótist
af því. Sjúkratryggingastofnun mun gera samninga
við veitendur heilbrigðisþjónustu, til dæmis sjúkra-
hús, heilsugæslustöðvar og læknastofur. Þannig er
augljóst að heimilt verður, hér eftir sem hingað til, að
semja við einkaaðlila um rekstur heilbrigðisþjónustu.
Töluverður hluti heilbrigðiskerfisins er nú þegar
rekinn af einkaaðilum eða sjálfseignarstofnunum og
má þar til dæmis nefna augnlæknastöðvar, SAA og
Heilsustofnun í Hveragerði. Samkvæmt lögum um
heilbrigðisþjónustu (nr. 40/2007) hefur heilbrigðis-
ráðherra nú þegar víðtækar heimildir til að semja um
heilbrigðisþjónustu og þarna ætti því ekki að vera um
eðlisbreytingu að ræða. Það er líka mikilvægt að gera
sér grein fyrir því að ekki virðist vera stefnt að því að
bjóða út alla heilbrigðisþjónustu hér á landi og láta
kostnaðinn einan ráða för. Sjúkratryggingastofnun
ber að viðhafa gæðaeftirlit með umsamdri þjón-
ustu, gæta jafnræðis og taka tillit til ýmissa annarra
atriða en kostnaðar, svo sem öryggissjónarmiða og
aðgengis.
Þegar litið er á kostnað sjúklinga samkvæmt hinum
nýju lögum þá er heimilt að taka gjald fyrir: a) þjón-
ustu á heilsugæslustöðvum, göngudeildum og
bráðamóttökum, b) þjónustu sjálfstætt starfandi heil-
brigðisstarfsmanna auk c) vottorða, rannsókna, lyfja
og sjúkraflutninga. Þetta eru allt útgjaldaliðir sem
íslenskir sjúklingar þekkja frá fyrri tíð þótt upphæð-
irnar hafi verið misháar eftir því hvernig pólitískir
vindar hafa blásið hverju sinni.
Með nýjum lögum um sjúkratryggingar eru
gerðar verulegar breytingar á verkaskiptingu ráðu-
neyta og stofnana. Lögð er áhersla á kostnaðargrein-
ingu sem er mikilvægt tæki þegar kemur að því að
forgangsraða. Nýju sjúkratryggingalögin heimila
vissulega einkarekstur í heilbrigðisþjónustunni, en
það er engin nýjung hér á landi. Þegar nýju sjúkra-
tryggingalögin eru iesin blasir alls ekki við að stefnt
sé að einkavæðingu með aukinni greiðsluþátttöku
sjúklinga, einkavæðingu sem rjúfa myndi þá sam-
stöðu sem verið hefur hér á landi um að meginhluti
heilbrigðisútgjalda sé greiddur úr sameiginlegum
sjóðum landsmanna. Reynslan og framkvæmd lag-
anna næstu misseri mun skera úr um hvort þetta mat
á sjúkratryggingalögunum er rétt.
LÆKNAblaðið 2008/94 655