Læknablaðið - 15.10.2008, Blaðsíða 70

„Ástir, slagsmál og vín“
Einar Kárason

Einar Kárason fæddist 1955.
Frá árinu 1978 hefur hann
helgaö sig ritstörfum, setið í
stjórn Rithöfundasambands
íslands, Bókmenntahátíðar
í Reykjavík og skrifað í blöð
og blandað sér í þjóðmálin.
Einar hefur skrifað
Ijóðabækur, skáldsögur,
smásögur, barnabækur
og kvikmyndahandrit og
fengið fjölda tilnefninga og
verðlauna; til dæmis fyrir
bækur sínar Gulleyjuna,
Fyrirheitna landið,
Kvikasilfur og Storm. Árið
2001 sendi hann frá sér
bókina Óvinafagnað og á
næstunni kemur út Ofsi en
báðar eiga sögusvið á 13.
öld. - Harðsoðinn stíll Einars,
skarpar persónulýsingar og
kvikur húmor hefur notið
mikillar hylli hér heima og í
þýðingum víða um lönd.
■■■ ■■
Þegar Læknablaðið fól mér að skrifa stutta hug-
leiðingu kom af einhverjum ástæðum upp í hug-
ann að fyrir nokkrum misserum vék sjálfur bisk-
upinn yfir íslandi í prédikun til þjóðarinnar talinu
að karlmennskunni og gildi hennar og ég heyrði
ekki betur en að hann hvetti menn til að hugleiða
málefnið og jafnvel hefja um það skynsamlegar
umræður.
Eg hef reyndar ekki heyrt marga svara hans
kallþ en þó pískruðu einhverjir efasemdir um að
hugtakið karlmennska sé enn í gildi nú á tímum
pólitískrar rétthugsunar. En ég held að við ættum
ekki að vera að dæma gamalreynd og sígild orð
og hugtök úr leik þótt tímarnir breytist; dreng-
skapur er til að mynda fyrirbæri sem stundum vill
gleymast en er eigi að síður brýnt þótt upp séu
runnir jafnréttistímar. Ég man að fyrir nokkrum
árum barst í tal að ljóð Jóhannesar úr Kötlum
„Land míns föður" gæti þénað vel fyrir þjóðsöng
en þá upphófust þær mótbárur að þetta væri líka
land mæðra vorra. Sem er auðvitað satt og rétt en
ég mun samt líta á eyju vora sem mitt föðurland,
rétt eins og íslenskan verður áfram móðurmálið.
En nóg um það. Við vorum að tala um karl-
mennsku. Auðvitað er erfitt að skilgreina hvað
átt er við og eflaust er það eitthvað sem breytist
með tímanum. Hugmyndir Islendinga um karl-
mennsku eru eins og margt annað sóttar mjög
í fornsögumar og loddi vilji og hæfileiki til að
drepa aðra menn og limlesta allmjög við hug-
takið; einhver frægasta karlmennskuhvöt bók-
menntanna er vísan sem Egill Skallagrímsson orti
á unglingsaldri fyrir móður sína og nær hámarki í
lokaorðum þar sem hann heitir því að „halda svo
til hafnar / höggva mann og annan". Að tengja
slagsmál og limlestingar við karlmennsku virðist
reyndar hafa verið lífseigt til skamms tíma, ekki
síst ef maður skoðar gamlar frásagnir um sveita-
böll og gleðskap fram yfir miðja síðustu öld, því
þar er því oft lýst að fjörið hafi fyrst náð hámarki
þegar menn brettu upp skyrtuermar og létu hnef-
ana tala; hnefar smullu á kjálkum og menn voru
látnir snýta rauðu; tennur fuku og nef brotnuðu
og menn lágu í öngviti; ég man eftir sjóara sem ég
hitti fyrir þrjátíu árum og gumaði af því að vera
„alltaf fyrstur úr skyrtunni eftir böll" - hans hug-
mynd um fullkomna sælu var á sinn hátt eitthvað
í ætt við lýsingar Ásatrúar á eilífri vist í Valhöll
þar sem menn eru drepnir á hverjum degi en rísa
til nýrra bardaga næsta morgun. Sígild íslensk
dægurlög enduróma þennan hugmyndaheim:
um gamanið á vertíð í Eyjum var sungið um 1960:
„Er mæta þeir margir / þá er slegist þar / það er
mest gaman / segja stelpurnar", og í lofsöng um
karlmennið Gústa í Hruna söng sjálfur Haukur
Morthens: „Það var karl sem að kunni að / kyssa,
drekka og slást! / Enda sagð'ann það oft: Það er
ánægjan mín; ástir, slagsmál og vín."
Þessi ofbeldishugmynd er held ég mjög að
láta undan síga í nútímahugmyndum um karl-
mennsku; Gústi í Hruna væri nú á dögum af-
greiddur sem hver annar handrukkari; byggi í
Vogum á Vatnsleysuströnd og væri fyrirlitinn af
öllum.
En „ástir, slagsmál og vín" sagði Gústi; ætli
kvensemin sé líka tengd karlmennskunni órjúf-
anlegum böndum? Nei ég held að það hljóti að
vera breytilegt eins og annað, því að hreinrækt-
aðasta karlmennskulýsing íslenskra fornsagna,
Þorgeir Hávarsson sem segir frá í Fóstbræðrasögu
og Laxness dýpkaði í Gerplu; hann sem var svo
mikið karlmenni að hann lagði fæð á fóstbróður
sinn fyrir að hafa bjargað lífi sínu er hann hékk
í njólanum í Hornbjargi og sífellt er vitnað til;
Þorgeir Hávarsson semsé, hann var svo mikið
karlmenni að hann leit ekki við kvenfólki heldur
þótti það lítilmannlegt að „hokra að konum".
En hvað er þá karlmennska í nútímaskilningi?
Kannski má þar til dæmis nefna hæfileikann til að
láta ekki koma sér úr jafnvægi, taka því sem dynur
yfir án þess að tapa skýrri hugsun; um það eiga
fornsögurnar auðvitað hrein og ómenguð dæmi,
eins og þegar sagt er um Gunnar á Hlíðarenda að
honum hafi hvorki brugðið við sár né bana. Það
er líkt okkar gömlu ritsnillingum að draga hvergi
undan, en um þetta atriði myndi eflaust gilda í
nútímanum að menn sem kysu að vera í sviðs-
ljósinu létu sér ekki bregða þótt um þá væri talað;
að menn ættu að geta tekið vondri gagnrýni með
glotti á vör; má vera kalt reyndar. „Teinréttur, þótt
sitthvað gengi á", segir Gylfi Ægis í Minningu um
mann. „Eigi skal haltur ganga meðan báðir fætur
eru jafnlangir," sögðu gömlu mennirnir. Og karl-
mennska má það líka heita að kveinka sér ekki
þótt einhver finni upp á að spauga með mann;
hlæja bara með og láta sem ekkert sé. Eða bé.
718 LÆKNAblaðið 2008/94