Læknablaðið - 15.11.2009, Blaðsíða 27

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
Geðheilsa og líðan
íslenskra bænda
Kristinn
Tómasson1
sérfræöingur í geð og
embættislækningum
Gunnar
Guðmundsson2
sérfræðingur í lyf-, lungna- og
gjörgæslulækningum
Lykilorð: geðheilsa, vellíðan,
landbúnaður, þunglyndi, kvíði.
’Vinnueftirliti ríkisins,
2lungnadeild Landspítala,
læknadeild HÍ.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Kristinn Tómasson,
yfirlæknir vinnueftirlitsins,
Bíldshöfða 16,
110 Reykjavík.
S: 550 4600.
kristinn@ver.is
Ágrip
Tilgangur: Rannsóknir sem lúta að heilsufari
bænda hafa verið misvísandi hvað varðar andlega
vanheilsu og algengi geðsjúkdóma. Markmið
með þessari rannsókn var að meta geðheilsu og
líðan íslenskra bænda borið saman við úrtak
þjóðarinnar.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin er þversniðs-
rannsókn á öllum fjár- og kúabændum á Islandi
(svarhlutfall 54%, N =1021) borið saman úrtak úr
almennu þýði (svarhlutfall 46%, 637). Geðheilsa
var metin með General Health Questionnaire-
12 og CAGE-spumingalistunum. Vinnuumhverfi
var metið með spurningum úr „General Nordic
Questionnaire for Psychological and Social Factors
at Work".
Niðurstöður: Bændur notuðu síður áfengi en
almenningur. Algengi geðsjúkdóma meðal bænda
samkvæmt GHQ-12 var 17% en meðal almennings
22%. Samkvæmt CAGE áttu 16% karla borið
saman við 11% karlbænda (p< 0,032) við áfengis-
vanda að etja. Karlkyns bændur sóttu síður hjálp
vegna en kynbræður þeirra vegna kvíða, og
áfengis- og vímuefnanotkunar. Bændur töldu
verkefni sín oftar skemmtilega krefjandi en
almenningur en samtímis töldu þeir verkefni sín
oftar of erfið fyrir sig.
Alyktun: Bændur hafa minni merki um andlega
vanheilsu en úrtak fólks úr samfélaginu. Þeir
leita síður hjálpar vegna geðheilsu sinnar. Vinnu-
umhverfi bænda er erfitt og krefjandi og virðist
því brýnt að auka þekkingu á því hvernig bæta
megi vinnuumhverfi þeirra.
Inngangur
Búskapur er starfsgrein sem víkur um margt
í eðli sínu frá öðrum starfsgreinum og má
þar sérstaklega nefna hve samtvinnuð vinnan
er heimilislífi bóndans og fjölskyldu hans.
Lífsstíll bænda er samtvinnaður vinnu þeirra
með löngum og óreglulegum vinnustundum,
iðulega í námum tengslum við heimili þeirra
og fjölskyldu. Landbúnaður í hinum vestræna
heimi hefur breyst mikið á liðnum áratugum,
þá breytingu hafa sumir viljað kalla byltingu í
starfsgreininni.1 Byggt á þessu hafa sprottið upp
þær hugmyndir að bændum væri hættara en
öðrum í samfélaginu að finna fyrir geðsjúkdómum
eins og til dæmis þunglyndi.1-2 Rannsóknir um
þetta efni hafa ekki gefið skýr svör. Rannsóknir
frá Noregi og Bandaríkjunum hafa leitt í ljós meira
algengi geðsjúkdóma meðal bænda en annarra
í samfélaginu.14 Það er hins vegar erfitt að bera
saman bændur á milli landa. Sumir bændur eru
einvörðungu með bústofn en aðrir eru einvörð-
ungu í akuryrkju. Hérlendis hefur landbúnaður
fyrst og fremst snúist um búpening og öflun fóðurs
fyrir hann og afurðirnar verið kjöt, mjólkurafurðir
og ullar- og skinnavörur. Flest bóndabýli eru lítil
og rekin af einni eða tveimur fjölskyldum. í lok
tíunda áratugar síðustu aldar vöknuðu áhyggjur
bænda um að þessi þróun, mikil tæknivæðing
samfara fækkun fólks í sveitum, væri til þess fallin
að geðheilsa þeirra yrði frekar í hættu en áður,
engar rannsóknir voru þó til staðar til að styðja
eða hrekja þessar áhyggjur.5 Bændasamtökin fóru
því þess á leit við yfirvöld hér á landi árið 2002
að þau gengjust fyrir því að þetta yrði kannað og
bændum veittur stuðningur í samræmi við þær
niðurstöður sem fengjust.
Rannsókn þessi hefur að markmiði að rannsaka
almenna (vel)líðan og algengi geðsjúkdóma
samkvæmt skimunarprófun meðal bænda borið
saman við sömu þætti meðal almennings. Með
þessu yrði hægt að svara spurningunni hvort
geðsjúkdómar og eða geðræn vanheilsa væru
algengari meðal bænda en annarra í samfélaginu.
Aðferðir
Um er að ræða þversniðsrannsókn meðal allra
bænda á Islandi sem árið 2002 stóðu fyrir búi
með meira en 100 ærgildum eða ígildi þess í
mjólkurkvóta. Þessi hópur var síðan borinn saman
við slembiúrtak valið úr þjóðskrá.
Alls uppfylltu 2042 bændur skilyrði um
LÆKNAblaðið 2009/95 763