Læknablaðið - 15.11.2009, Blaðsíða 28

F R Æ Ð I G R E I
RANNSÓKN
N A R
Tafla I. Lýðfræðilegirþættir.
Bændur (vm) Ekki bændur (vm) P giidi
Aldursbil 40-59 49% (46-52%) 52% (48-56%) em
Aldur >50 ára 51 % (48-54%) 39% (35-43%) p< 0,001
Kyn, karlar % 87% (85-89%) 47% (44-51 %) p< 0,001
Reykja nú 12% (10-14%) 20% (17-23%) p< 0,001
Giftir eöa í sambúð 83% (81-85%) 82% (79-85%) em
Fjöldi barna <18 ára 2,2 (2,1-2,3) 2,1 (2,0-2,1) p<0,05
Maki vinnur utan heimilis 44% (41-47%) 82% (79-85%) p<0,001
Grunnskólamenntun 43% (40-46%) 30% (26-34%) p<0,001
Reykt >eitt pakkaár 36% (33-39%) 50% (46-54%) p<0,001
Neytir áfengis 70% (67-73%) 79% (76%-82) p<0,001
vm: vikmörk, em: ekki marktækt
Tafla II. Geðeinkenni á siðustu 12 mánuðum. Hundraðshluti með einhver einkenni.
Geðeinkenni Konur bændur Konur ekki bændur p-giidi Karlar bændur Karlar ekki bændur p-giidi
Kvíði eða spenna 38 28 em 46 32 p<0,01
Þunglyndi 73 65 em 71 69 em
Skapsveiflur 45 42 em 48 49 em
Mikil þreyta eöa örmögnun 59 51 em 58 60 em
Likert-skali: aldrei, stundum, oft, stöðugt. - em = ekki marktækt
þátttöku í rannsókninni samkvæmt skrám
Bændasamtakanna. Þessir bændur fengu allir
sendan ítarlegan spurningalista ásamt bréfi sem
skýrði markmið rannsóknarinnar. Svarhlutfall
reyndist vera 54% (N= 1107) eftir ítrekanir. Ástæða
þess að miðað var við 100 ærgildi var það álit
starfsmanna Bændasamtakanna að það væri
lágmarksbústærð til þess að líta mætti á bónda-
starfið sem aðalstarf. Til samanburðar voru valdin
1500 manns úr þjóðskrá sem fengu senda sam-
bærilega spurningarlista og eins bréf til útskýr-
ingar á tilgangi rannsóknarinnar (svarhlutfall 46%
N=689). Ekki svöruðu allir spurningalistanum í
heild. Það að svara spurningalistanum var túlkað
sem upplýst samþykki fyrir þátttöku í rannsókn-
inni. Rannsóknin var samþykkt af Vísindasiða-
nefnd (03-082 Heilsufar og vinnuumhverfi
íslenskra bænda) og vísindasiðanefnd Iowa
háskóla. Hún var tilkynnt til Persónuverndar.
Spurningalistinn tók til lýðfræðilegra þátta,
svo sem aldurs, kyns hjúskaparstöðu, menntunar,
fjölda barna vinnu maka auk notkunar á
tóbaki og áfengi. Til þess að fanga sálfélagslegt
vinnuumhverfi voru notaðar átta spurningar frá
Norræna spurningalistanum um sálfélagslega
þætti i vinnunni (QPS-Nordic 34+).6 Spurningam-
ar voru valdar til þess að meta viðhorf og hug
manna til verkefna og vinnustaðarins. Spumingum
sem hafa tilvísun til stærri vinnustaða var sleppt.
Til að skima fyrir algengi geðeinkenna
annarra en áfengissýki var notað General Health
Questionnaire-12 (GHQ-12)7- 8 en þessi kvarði
hefur verið notaður hérlendis í þessu augnamiði.8
Til þess að ákveða hverjir væru líklega með
geðsjúkdóm var notast við þrjú stig eða fleiri.
Fjögurra spurninga CAGE 9 spurningalistinn var
notaður til að skima fyrir áfengissýki og viðmið
um hverjir væru líklega misnotendur höfð þau
sömu og í eldri íslensku rannsóknum þar sem
listinn hefur verið notaður, það er þrjú stig eða
meira.10
Almenn geðeinkenni á síðustu 12 mánuðum
voru metin á fjögurra þrepa kvarða (aldrei,
stundum oft, alltaf) með spurningum um kvíða
og spennu, þunglyndi, skapsveiflur, þreytu
og örmögnun. Almenn vellíðan á síðustu 12
mánuðum var metin með spumingum um
líkamlega líðan og andlega líðan, ánægju með
vinnu og fjölskyldu á kvarða frá 1-10 þar sem 1 er
verst en 10 er best. Þá voru þátttakendur spurðir
hvort þeir hefðu leitað læknis/meðferðar á síðustu
12 mánuðum vegna svefnerfiðleika, þunglyndis,
kvíða, áfengis/fíknisjúkdóms og auk þess spurt
um aðra sjúkdóma.
Við tölfræðilega úrvinnslu var notað yl próf
fyrir tvíhliða (já - nei) breytur. Við skoðun á
miðgildi mismunandi spurninga milli bænda og
almennings var notast við Mann-Whitney próf.
Það próf var valið þar sem það krefst þess ekki
að munurinn milli safnanna sem prófaður er
sé normaldreifður og nota má prófið þegar um
raðanir er að ræða.11 Lógistísk aðhvarfsgreining
var gerð með hjálp Statistical Package for the
Social Sciences (SPSS Inc. Chicago, Illinois) útgáfu
12.01. Aldur var hafður með í öllum líkönum en
í líkönum þar sem karlar og konur voru skoðuð
samhliða var kyn sett með sem breyta.
Niðurstöður
Lýðfræðilegar breytur fyrir bændur (n=1021) og
samanburðarhóp almennings (n=637) eru í töflu
I. Bændur voru eldri, frekar karlar og reyktu
minna en ekki bændur. Þá neyttu bændur síður
áfengis og menntunarstig var heldur lægra en í
samanburðarhópnum. Maki bóndans var eins og
vænta má síður en maki í samanburðarhóp í starfi
utan heimilis.
í samræmi við GHQ-12 voru 65% af bændum
án nokkurra merkja um geðsjúkdóm borið saman
við 53% almennings í samanburðarhóp byggt á
því að fá engin stig á GHQ-12 kvarðanum. Ef horft
er til þess að þeir sem fá þrjú stig eða fleiri á GHQ-
12 séu sennilega með merki um geðsjúkdóm má
764 LÆKNAblaðið 2009/95