Læknablaðið - 15.11.2009, Blaðsíða 49

U M R Æ Ð
U R O G FRÉTTIR
UMHVERFISMÁL
Hlýnun jarðar og heilsa
Jón Snædal
jsn@mmedia.is

Kaupmannahöfn 1. september 2009. Það er
heiðskírt og sólin varpar geislum sínum yfir
turnana í borginni. Léttklætt fólk á gangi meðfram
kanalnum. Hitinn 27°C. Inni í ráðstefnusalnum
er heilbrigðisráðherra Dana að flytja ávarp. Hann
segist stundum heyra hjá löndum sínum að
það sé ekkert að því að það hlýni aðeins þar og
spurt sé hvort hlýnun jarðar hafi bara ekki góð
áhrif á þessum breiddargráðum. Spurningunni
svarar hann af þeirri ábyrgð sem ráðherra
sæmir. Við verðum að hugsa um þá sem búi
á öðrum breiddargráðum og geti búist við
slæmum breytingum á veðurfari, aftaka stormum,
langvinnum þurrkum, flóðum vegna úrhellis eða
vaxandi útbreiðslu sýkla. Einnig geti sjávaryfirborð
hækkað og þá er hann aftur kominn til Danmerkur
sem er ekki vel sett ef það verður að veruleika.
Loftslagsmál hafa verið jarðarbúum hugleikin
um skeið en umræðan komst á flug í tengslum
við alþjóðaráðstefnuna í Kyoto. Nú stendur fyrir
dyrum svipuð ráðstefna í Kaupmannahöfn og
vonast menn eftir afdráttarlausari samþykkt en
áður hefur verið gerð og að við hana verði staðið.
Alþjóðasamtök lækna (WMA) beita sér nú fyrir
því að þar verði rætt um fleira en pólitískar og
tæknilegar lausnir og benda á að hlýnun jarðar
sé þegar farin að hafa áhrif á heilsu manna. Þessi
áhrif verða meiri á komandi árum jafnvel þótt
komist verði að afdráttarlausri niðurstöðu sem
verði svo fylgt. Samtökin hafa samt ekki mikil
áhrif á alþjóðavísu fremur en félögin sem að þeim
standa hvert í sínu landi. Það er því mikilvægt
að hafa bandamenn eins og Alþjóðaheilbrigðis-
málastofnunina (WHO). WMA bauð til fundar í
Kaupmannahöfn sem haldinn var þennan sólríka
og hlýja septemberdag en frumkvæðið kom frá
danska læknafélaginu. WHO sendi háttsetta
fulltrúa og tveir ráðherrar Dana ávörpuðu
fundinn.
Hver eru áhrif hlýnunar jarðar á heilsu
manna? Álit sem WMA hefur í smíðum byggist
á rannsóknum vinnuhóps SÞ, The International
Panel on Climate Change. Rannsóknirnar leiða
margt sláandi í ljós og í drögum að álitinu var
ekkert dregið undan. Fullyrt var að nú hefði
fæðst fyrsta kynslóð manna sem muni líða svo
fyrir skaðleg umhverfisáhrif að lífslíkur hennar
verði skemmri en kynslóðarinnar á undan. Þetta
er stór fullyrðing og þótt margar vísindalegar
staðreyndir styðji hana er vonandi að hún rætist
ekki. í seinni drögum að ályktun WMA er búið að
taka fullyrðinguna út því samtökin vilja forðast
sleggjudóma, jafnvel þótt þeir geti átt rétt á sér.
Áhrif hlýnunar jarðar á mannfólkið verða
einkum fyrir tilstilli vatns. Bráðnun jökla hækkar
sjávaryfirborð. Flóð vegna úrhellis og meiri
þurrkar eru dæmi um áhrif vatns og vatnsleysis.
Flestir alvarlegustu sýklaberar þrífast bezt í raka og
háum hita og þau skilyrði munu verða víðar en nú
er. Umhverfisáhrif á heilsu geta verið tímabundin,
hitabylgjur og dauðsföll vegna þeirra, ofsaveður
og flóð. Önnur langvinnari áhrif eru þurrkar
sem leiða til hungurdauða, dreifing malaríu og
annarra sjúkdóma af völdum sýkla og aukin
dreifing ofnæmisvaka (pollen). Ýmsir fyrirlestrar
á fundinum vöktu athygli. í Kóreu hafa menn
skoðað áhrif hita og komist að því að dauðsföllum
fjölgar þegar meðalhiti dagsins fer yfir 28°C. í sama
fyrirlestri kom fram að vatnsbúskapur í Himalaya
er að breytast en milljarðar manna í fjölmennustu
ríkjum heims byggja líf sitt á vatninu þaðan sem
rennur fram í sex stórfljótum. Afríka leggur minnst
til vandans en mun finna mest fyrir honum.
Mótvægisaðgerðimar? Hvað geta læknar gert?
Margt af því sem dregur úr losun gróður-
húsalofttegunda tengist heilbrigðum lífsstíl og
slysavörnum og hvort tveggja láta læknar sig varða.
Minni hraði umferðar dregur úr dauðsföllum og
slysum og minnkar losun óæskilegra lofttegunda.
Almenningssamgöngur, ganga eða hjólreiðar auka
hreyfingu og bætu heilsu. Meiri neysla grænmetis
og ávaxta í stað kjöts dregur úr orkueyðslu
við framleiðslu. Þetta geta læknar rætt um við
sjúklinga og má segja að hér bætist við ný vídd í
þeim forvömum sem við höfum stundað.
Hvað er fleira hægt að gera? Almenningur
treystir læknum og fordæmi þeirra skiptir máli.
Læknir sem stillir upp hjóli sínu fyrir utan
vinnustaðinn er betri fyrirmynd en sá sem leggur
þar upphækkaða jeppanum sínum. Ef læknar
láta í sér heyra sem einstaklingar eða hópur er
hlustað. Samtök lækna geta beitt sér, fordæmi LÍ
í tóbaksvömum er gott dæmi. Læknar geta einnig
haft áhrif á sínum vinnustað en hugtakið „græni
spítalinn" verður áberandi í umræðu komandi
ára þar sem hugað er að öllu, frá orkunotkun til
förgunar spilliefna og WHO hefur skilgreint hvað
í þessu felst.
I tilefni fundarins í Kaupmannahöfn í desember
mun Lancet helga eitt tölublað hlýnun jarðar og
áhrifum hennar á heilsu manna og er það í fyrsta
sinn í langri sögu tímaritsins sem allt blaðið er lagt
undir eitt málefni. Málið er því komið á dagskrá og
mun verða um ókornna tíð.
LÆKNAblaðið 2009/95 785