Læknablaðið - 15.11.2009, Blaðsíða 40

UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
KRABBAMEINSRANNSÓKNIR
Lífshættir hafa afgerandi
áhrif á krabbameinstíðni
Niðurstöður viðamikillar rannsóknar á nýgengi krabbameina hjá
starfshópum á Norðurlöndum sýna að þrátt fyrir meint jafnræði
þegnanna hafa lífshættir, menntun og aðrar aðstæður starfshópa
afgerandi áhrif á krabbameinstíðni. Engu að síður eru vinnutengdir
þættir einnig mikilvægir varðandi tilurð krabbameina. Dæmi um
slíkt sem staðfest er í þessari rannsókn er til dæmis asbestmengun
(fleiðrukrabbamein), viðarryk (krabbamein í nefi) og útfjólubláir
geislar sólar (krabbamein í vörum).
Bændur og garðyrkjumenn reyndust í minnstri hættu að fá
krabbamein. í mestri hættu voru þjónar og annað starfsfólk
veitingahúsa auk annarra starfsstétta sem hafa auðvelt aðgengi að
tóbaki og áfengi. Meiri munur sást hjá körlum en konum.
Hávar Könnunin var mjög umfangsmikil og fylgst var
SÍQlirjÓnSSOn með hópunum í allt að 45 ár. Um var að ræða
15 milljón manns á aldrinum 30-64 ára sem gáfu
upplýsingar í manntölum 1960, 1970, 1980/1981
og 1990 í Danmörku, Finnlandi, Noregi, Svíþjóð
og á íslandi. Þetta er í fyrsta skipti sem ísland
tekur þátt í rannsókn af þessu tagi og byggt var á
gögnum manntalsins frá 1981. Krabbameinsskrá
íslands og rannsóknastofa í vinnuvernd stóðu
að rannsókninni af íslands hálfu en upplýsingar
úr manntalinu fengust frá Hagstofu íslands. Það
voru þær Hólmfríður Kolbrún Gunnarsdóttir,
gestaprófessor hjá Miðstöð í lýðheilsuvísindum
við HÍ og fyrrverandi sérfræðingur á rannsókna-
og heilbrigðisdeild Vinnueftirlitsins, og Laufey
Tryggvadóttir, klínískur prófessor við læknadeild
HÍ og framkvæmdastjóri Krabbameinsskrár
íslands, sem unnu að rannsókninni fyrir íslands
hönd.
Varðandi möguleika á upplýsingum frá íslandi
til þátttöku í rannsókn af þessu tagi segir
Hólmfríður að rannsóknin sé endurtekning
fyrri rannsóknar sem gerð var áður á hinum
Norðurlöndunum, niðurstöður þeirrar rannsóknar
birtust 1999. „Okkur íslendingum bauðst að taka
þátt þá en við höfðum ekki tiltæk, nýtanleg gögn.
Vissulega hafa verið tekin manntöl á Islandi af
og til allt frá 1703 til 1981 en þessi manntöl voru
ekki tilbúin til samkeyrslu við aðrar skrár. Þegar
okkur bauðst að taka þátt í rannsókninni núna
fengum við Hagstofuna í lið með okkur við að
útbúa manntalið frá 1981 þannig að það væri
nothæft í rannsókninni. Síðan hefur ekki verið
tekið manntal á íslandi, en þegar manntölin voru
tekin var bókstaflega gengið í hús og hver einasti
íslendingur yfir 16 ára aldri spurður um menntun,
bústað og atvinnu svo helstu atriði séu nefnd."
Þær segja að þjóðskráin komi að nokkru leyti í
stað manntals en þó vanti þar ýmsar upplýsingar
svo hægt sé að nýta hana til rannsóknar af þessu
tagi.
„Manntalið var svo keyrt saman við Krabba-
meinskrána og einkennisnúmer notuð í stað kenni-
talna og þannig fengust þær upplýsingar um
tengsl krabbameina og lífshátta sem rannsóknin
beinist að," segir Laufey.
Skýrari tengsl krabbameina
og starfa hjá körlum en konum
Laufey skýrir aðferð rannsóknarinnar þannig
að nýgengi krabbameina í manntalshópunum
var skoðað fram til ársins 2005 en 2,8 milljónir
krabbameinstilfella greindust hjá öllum hópnum
á þessu tímabili. Rannsóknin var ferilrannsókn
þar sem kennitölur (eða einkennisnúmer) í mann-
tölum voru tengdar krabbameinsskrám í hverju
hinna fimm Norðurlanda.
„Upplýsingar um starf voru gefnar í mann-
tölunum með þeim hætti að fólk skrifaði hvaða
starfi það gegndi en störfin voru kóðuð hjá
hagstofu hvers lands. í þessari rannsókn voru
upprunalegu starfskóðarnir endurflokkaðir í 53
starfaflokka og einn flokk fólks sem ekki var á
atvinnumarkaði.
Krabbameinin voru flokkuð í 49 flokka. Reiknað
var út hvort nýgengi krabbameina væri hærra eða
lægra en vænta mátti hjá tilteknum starfshópum
borið saman við þjóðina almennt. í ljós kom
að nýgengi krabbameina var ólíkt hjá ólíkum
starfshópum einkum meðal karla. Hjá konum var
munur milli hópa ekki eins afgerandi."
„í Evrópu þar sem rannsóknir af þessu tagi
776 LÆKNAblaðið 2009/95