Læknablaðið - 15.10.2010, Blaðsíða 7

RITSTJÓRNARGREIN
María
Heimisdóttir
mariahei@landspitali. is
Höfundur er sérfræöingur í
lýðheilsufræöi og yfirlæknir
hag- og upplýsingadeildar
Landspítala.
Future manpower in
medicine
Maria Heimisdottir MD,
PhD, MBA
Director, Division of
Economics, Budgeting and
Information
Office of the Chief Finance
Executive
Landspitali University
Hospital
Eiríksgata5,101 Reykjavík
Mönnun í lækningum á íslandi
í þessu tölublaði birtist grein þeirra Tómasar
Guðbjartssonar, Höllu Viðarsdóttur og Sveins
Magnússonar um framboð á skurðlæknum á
íslandi næstu áratugi. Það er ánægjulegt að sjá
slíka umfjöllun í Læknablaðinu og vonandi sýna
fleiri málefninu áhuga.
Síðustu fimm ár hefur undirrituð verið fulltrúi
Læknafélags íslands í sameiginlegum starfshópi
norrænu læknafélaganna um framboð og
eftirspurn eftir sérfræðilæknum á Norðurlöndum
(Samnordisk arbetsgrupp for prognos- och
specialistutbildning, SNAPS). Þessi hópur hefur
þróað einfalda aðferðafræði við að meta framboð
og eftirspurn eftir sérfræðilæknum og hafa
niðurstöður þess mats verið gefnar út reglulega.
Tómas og félagar byggja á svipaðri nálgun. Þó
svo SNAPS-aðferðin sé einföld, þjónar hún sem
ákveðinn grunnur slíkra rannsókna og skapar
möguleika til að bera saman niðurstöður ólíkra
hópa.
Líkan SNAPS nýtir upplýsingar um fjölda
útskrifaðra lækna, hlutfall lækna sem snúa heim
að loknu námi, auk lýðfræðilegra gagna um
lækna, til að meta framboð næstu 20-25 ár. Spá
um eftirspurn byggist á núverandi eftirspurn
sem er framreiknuð með mannfjöldaspá eða
efnahagsspá. Líkanið tekur ekki tillit til aldurs- og
sjúkdómadreifingar þjóða né ýmissa annarra þátta
sem áhrif hafa á eftirspurn.
SNAPS-spáin getur verið vísbending um það
sem koma skal á atvinnumarkaði sérfræðilækna
en þar sem hún tekur aðeins til heildarmannafla
og -eftirspurnar, nýtist hún ekki fyrir einstakar
sérgreinar. Til þess þarf rannsóknir á við þá sem
hér er kynnt. Þar er, auk spálíkansins, gerð ítarleg
grein fyrir núverandi mannafla sérgreinarinnar,
bæði þeim sem þegar eru í starfi og þeim sem
eru í framhaldsnámi. Þessi greinargerð er ekki
síður gagnleg en spáin sjálf. Slíkar upplýsingar
eru nauðsynlegar þeim sem leiða stefnumótun
í heilbrigðisþjónustu og öðrum sem áhuga
hafa á þróun sérgreinarinnar. Þá er gildi slíkrar
greinargerðar mikið fyrir þá ungu lækna sem nú
eru að velja sér framhaldsnám.
Æskilegt væri að skoða sem flestar sérgreinar
með sama hætti, ekki síst í ljósi aðstæðna hérlendis
þar sem krafan um forgangsröðun og skynsamlega
nýtingu fjármuna í heilbrigðisþjónustu hefur
líklega aldrei verið meiri, þrátt fyrir stigvaxandi
eftirspum. íslendingar eru meðal yngstu þjóða
innan OECD en meðalaldur fer hratt hækkandi.
Mannfjöldaspá Hagstofu gerir ráð fyrir 17%
fjölgun íslendinga 65 ára og eldri á næstu fimm
árum og um 150% fjölgun til ársins 2050. Algengi
ýmissa langvarandi sjúkdóma vex einnig hratt
hérlendis. Meðal annars eiga íslendingar þann
vafasama heiður að vera meðal þeirra OECD-
þjóða þar sem algengi sjúklegrar offitu vex hvað
hraðast.
Æskilegt væri að sérgreinafélög og ráðu-
neyti heilbrigðismála ynnu saman að slíkum
greiningum og að niðurstöðurnar yrðu nýttar
til að tryggja nauðsynlega þjónustu. Nýlega
tóku heilbrigðisyfirvöld frumkvæði í þessum
efnum með því að fjölga námsstöðum í
heimilislækningum. Heilbrigðisyfirvöld annarra
Norðurlanda hafa gripið til svipaðra aðgerða
en fleiri úrræði koma til greina. Þar má nefna
aukið framboð á sérfræðinámi hérlendis (án þess
að slakað sé á kröfum um gæði náms), breyttar
áherslur við kennslu í læknadeild með það fyrir
augum að styrkja þær greinar sem eru þegar
undirmannaðar eða eiga það á hættu. Huga þarf
að verkaskiptingu innan heilbrigðiskerfisins - að
beina verkefnum til mismunandi heilbrigðisstétta
í takt við menntun þeirra og nota ekki dýr-
ustu starfsmennina í önnur verk en þau sem
sérstaklega krefjast þeirra sérþekkingar. Síðast
en ekki síst þarf að huga að því að tryggja
að sem flestir sérfræðilæknar snúi heim að
loknu námi. Þrengingar síðustu ára, ekki síst í
heilbrigðisþjónustu, eru ekki til þess fallnar að
laða ungar konur og menn heim. Vonandi verður
árið 2011 hið síðasta þar sem krafist er meiriháttar
samdráttar innan íslenskrar heilbrigðisþjónustu.
Stundum er sagt að ísland sé of lítið til að halda
uppi háþróuðu heilbrigðiskerfi með fjölbreyttum
sérgreinum læknisfræðinnar. Til ráða er aðeins
tvennt: að leita annað eftir sérhæfðri þjónustu eða
stækka upptökusvæðið. Fyrri kosturinn verður
vonandi aldrei valinn en farið er að reyna á þann
síðari með nýlegum samningum Landspítala um
þjónustu við Færeyinga. Færeyingar eiga sjálfir
erfitt með að halda uppi sérgreinaskiptri þjónustu
vegna mannfæðar. Með því að sameinast um
ákveðna þjónustu geta báðir aðilar vonandi notið
betri og hagkvæmari þjónustu en ella.
LÆKNAblaðið 2010/96 599