Læknablaðið - 15.10.2010, Blaðsíða 20

■ fræðigreinar
BByfTrTTt
Mynd 2. Hlutverk MBL.
a. MBL-miöluð áthúðun
gerist meö tvennum hætti.
Annars vegar með bindingu
C3b búta við CRl viðtaka
einkjarna átfrumu og hins
vegar er talið að MBL
sjálft virki sem átmerking
og bindist kollektínviðtaka
á einkjarna átfrumu. Það
er ekki búið að einangra
og lýsa þessum líklega
kollektínviðtaka. MBL
er ennfremur talið ýta
undir bólgusvörun með
skammtaháðri seytingu
eitilfrumuboðefna frá
einkjarna átfrumu. b.
MBL binst T-frumum í
stýrðum frumudauða og
fjölkjarna neutrófílum.
cClqR og CD91 sameindir
á einkjarna átfrumu bindast
kollagenhluta MBL.
Endurprentun með leyfi © Elsevier
2006.57
binst frumum í stýrðum frumudauða, frumum í
vefjaskemmd (myocardial/renal/gastrointestinal
ischemia reperfusion injury), mótefnasameindum,
frumuleifum, frumum í æxlisvexti (ristilkrabba-
mein), sink-málmpróteösum, þekjufrumum í
súrefnisþurrð (anoxic endothelia cells), kjarn-
sýrum og fósfólípíðum.8 Hlutverki MBL má
því skipta í eftirfarandi tvo meginþætti: í fyrsta
lagi eru það sýklavamir. MBL ræsir lektínferil
Tafla I. MBL-arfgerðir og -s vipgerðir hjá Evrópubúum
Arfgerð Tíðni (%) Meðalstyrkur (ug/ml)
HYPA/HYPA 12 2,5
HYPA/LXPA 8 1,4
HYPA/LYQA 8 2,4
LXPA/LXPA (XA/XA) 7 0,2
LYQA/LXPA 6 1,0
LYQA/LYQA 6 1,9
HYPA/LYPB (YA/O) 5 0,4
LXPA/LYPB (XA/O) 4 0,03
LYQA/LYPB (YA/O) 3 0,3
HYPA/HYPD 3 0,7
LXPA/HYPD (XA/O) 2 0,02
LYQA/HYPD 2 0,8
LYPB/LYPB (O/O) 2 0,02
HYPA/LYPA 2 1,9
LYPA/LYPB (YA/O) 1 0,3
LYPA/HYPD 1 0,6
Þaö sem er merkt með rauðu eru arfgerðir með MBL-styrk lægri en 500 ng/ml. H, Y, P, L og X standa fyrir
erfðabreytileika í stýrisvæði MBL2-gensins (sjá mynd 3). A er villigerðar (eðlileg) samsæta í útröð 1 og B, C
eða D standa fyrir erfðabreytileika í útröð 1 (sjá mynd 3).
Útraðaerfðabreytileiki er táknaður með feitletri. Einfaldað heiti á arfgerð er sett í sviga. Heimilda er getið í
rafrænni útgáfu greinarinnar á heimasíðu Læknablaðsins.
komplímentkerfisins sem stuðlar að áthúðun
sýkla sem eykur hæfni átfmmna til sýkladráps
og leiðir einnig til myndunar próteinflóka
(membrane-attack complex, MAC) sem rýfur
bakteríuhimnur (mynd 1 og mynd 2a). Annað
meginhlutverk MBL felst í stjórnun bólgusvars og
viðhaldi vefja. MBL-próteinið kemur að þessum
mikilvæga þætti ónæmissvars með því að stilla
bólgusvörun beint (mynd 2a), stuðla að eyðingu
frumna í stýrðum frumudauða (apoptosis) (mynd
2b) og stuðla að eyðingu mótefnafléttna. Því er
ekki að undra að gallar í þessu mikilvæga ferli geti
leitt til sjúkdóma sem einkennast af endurteknum
sýkingum og/eða sjálfsofnæmistilhneigingu.
Sameindalíffræði MBL
MBL-próteinið finnst í sermi og er gen þess MBL2
tjáð af lifrarfrumum, en tjáning hefur einnig
mælst í smágöm og eistum.9 Þrjár nákvæmlega
eins fjölpeptíðkeðjur, 228 amínósýrur að lengd,
eru tengdar saman og mynda undireiningu MBL-
sameindarinnar7 (mynd 3). Hver keðja, sem er
skráð af mismunandi útröðum MBL-2 gensins,
inniheldur fjögur svæði (domain): 1) 20 amínósýra
cysteinríkt N-enda svæði (krosstengslasvæði)
sem tekur þátt í myndun dísúlfíðtengja innan
keðja og milli undireininga, 2) kollagenríkt
svæði sem innheldur 18-20 endurtekningarraðir
af Gly-Xaa-Yaa (tandem repeats), 3) vatnsfælið
hálssvæði með gormlaga "coiled-coil" snúningi,
og 4) lektínsvæði (eða kolvetnis-þekkjandi svæði).
Undireiningarnar fjölliðast með dísúlfíðtengjum
gegnum kollagensvæðið og mynda vöndullaga
byggingu sem er líffræðilega virka formið af
MBL. Algengasta form MBL í sermi eru þrí- og
fjórliður. Einungis fjölliðað MBL getur ræst
komplímentkerfið.
MBL2 genið er staðsett á litningi 10 (qll.2-
q21) og samanstendur af fjórum útröðum (mynd
3). Erfðabreytileika eða SNP (single nucleotide
polymorphism) hefur verið lýst í geninu. í útröð
eitt finnast þq'ár algengar punktstökkbreytingar
staðsettar í tákna 54, 57 og 52, einnig þekktar sem
B, C og D stökkbrigði (variant alleles) (mynd 3)10.
Stökkbreyting B er G-»A breyting sem veldur Gly
^■Asp breytingu í fimmtu endurtekningarröðinni
Gly-Xaa-Yaa.11 Stökkbreyting C er G-»A breyting
sem veldur Gly-^-Asp breytingu í sjöttu endur-
tekningarröðinni Gly-Xaa-Yaa.12 Stökkbreyting D
er C-»Tbreyting sem veldur Cys-»Arg breytingu.13
B,C ogD stökkbrigðin sýna álíka svipgerð og því
eru þau ekki aðgreind og kölluð O. Arfhreinir eða
arfblendnir einstaklingar um útraðastökkbrigðin
eru því með arfgerð O/O (B/B, BfD, DfD og svo
framvegis). Villigerðarsamsæta í útröð kallast A til
612 LÆKNAblaðið 2010/96