Læknablaðið - 15.02.2011, Blaðsíða 7

Tryggvi Helgason
barnalæknir
tryggvihe@simnet.is
Höfundur er barnalæknir í
Domus Medica með offitu
barna sem sérsvið.
RITSTJÓRNARGREIN
Offita barna
Offita barna er vaxandi vandamál í hinum vestræna
heimi. Þrátt fyrir að mikil vakning hafi orðið í
þessum málum hefur ekki tekist að snúa þróuninni
við síðastliðin ár. Ef það tekst ekki mun það hafa
mikil áhrif á lífsgæði og lífslíkur þjóða.
Hér á Islandi eigum við tölur um þróun þyngdar
9 ára íslenskra skólabama á 20. öld sem Brynhildur
Briem tók saman.1 Þær sýna svo ekki verður um
villst að offita barna hefur farið hratt vaxandi
hér frá því á áttunda áratugnum. Samkvæmt
Lýðheilsustöð (2009) mælast 21,3% íslenskra 5-15
ára bama of þung og rúmur fjórðungur þeirra, eða
5,5% bama á Islandi, mælast of feit. Þetta hlutfall
hefur farið hratt hækkandi á síðustu áratugum.
Þegar hlutfallið er umreiknað í fjölda barna kemur
í ljós að um 2650 börn á Islandi eru of feit. Þetta er
stór hópur og þörf fyrir markviss inngrip.
I þessu tölublaði Læknablaðsins eru niðurstöður
mælinga Kristjáns Þórs Magnússonar og félaga á
hreyfingu 9 og 15 ára íslenskra skólabarna teknar
saman.2 Þær sýna að mikill meirihluti íslenskra
barna, mælt á hlutlægan hátt, hreyfir sig minna
en ráðlegt er til að viðhalda heilsunni. Þau börn
sem hreyfðu sig minna, reyndust vera með meiri
fitu undir húð en þau sem hreyfðu sig meira.
Niðurstaða þeirra er að íhlutunar sé þörf til að auka
hreyfingu barna í skólum á Islandi. Þegar horft er
til aukningar á offitu barna hérlendis er eðlilegt að
draga þá ályktun. Vissulega er í mörgum tilvikum
þörf á átaki í að bæta mataræði og minnka neyslu
á orkuríkum og næringarsnauðum mat og drykk.
Það hefur hins vegar frá alda öðli verið talið merki
um hreysti unga fólksins að það sé duglegt að
hreyfa sig. Enda hefur verið sýnt að ef börn eru í
réttu umhverfi liggur í eðli þeirra að hreyfa sig.
Því er rannsóknin sem kynnt er í þessu tölublaði
mikilvægt innlegg og góð hvatning fyrir þá sem
vinna nú þegar að aukinni hreyfingu barna. Einnig
eru þetta skýr skilaboð til yfirvalda um hvar megi
spara og hvar skuli bæta við fjármunum.
Læknum er vel ljós sú hætta sem fylgisjúkdómar
offitunnar bera með sér. Má þar nefna sykursýki,
háan blóðþrýsting og fitulifur. Rannsókn á
indíánum í Arizona sýnir að áhrif fylgisjúkdóma
byrja strax á bamsaldri.3 Böm sem þjáðust af offitu
við 11 ára aldur vom tvöfalt líklegri til að deyja
fyrir 55 ára miðað við þá sem voru grannir, ef ytri
orsakavaldar, svo sem slys, eru dregin frá. Þótt
erfitt sé að alhæfa út frá slíkri erlendri rannsókn em
sterkar líkur á að hið sama eigi við um íslendinga
og að of mikil fita allt frá barnsaldri auki álag á kerfi
líkamans og valdi hættulegum fylgisjúkdómum í
framtíðinni.
Tíðni þessara sjúkdóma mun aukast hratt á
næstu árum ef ekkert er að gert. Svo hratt að
ævilíkur kynslóðarinnar sem nú vex úr grasi gætu
verið styttri en þeirrar sem ól hana af sér. Þetta er
þveröfugt við þá þróun sem varð á síðustu öld á
lífsgæðum og ævilíkum.4 Þegar jafn örar breytingar
verða á þróun heilsu heilla kynslóða er eðlilegt að
álykta að vandann sé að finna í þróun samfélags
okkar á síðustu áratugum.
Læknar hafa í sögulegu samhengi haft for-
göngu um breytingar á samfélaginu í átt að
heilbrigðari lífsháttum. Má þar nefna baráttu gegn
ungbarnadauða, bólusetningar og þegar fátækum
börnum var gefin mjólk í skólum.
Vandi okkar í dag snýr hins vegar frekar
að ofgnótt en skorti eins og á uppvaxtarárum
lýðveldisins. Ástríður Stefánsdóttir siðfræðingur
velti í fróðlegum fyrirlestri upp þeirri spurningu
hvort það væru kannski ekki þeir einstaklingar
sem væru of feitir, sem væru vandamálið, heldur
sýndu þeir merki þess að samfélagið okkar ætti í
vanda. Það hlýtur að minnsta kosti að vera okkur
umhugsunarefni þegar gera þarf fjölda aðgerða á
ári til þess að þeir sem verst eru staddir geti búið í
samfélagi okkar án þess að þjást af fylgisjúkdómum
offitu.
Þegar nýtt heilbrigðisvandamál birtist, eins
og offita barna hefur gert á síðustu árum, þarf
að bregðast við því og læknar geta verið þar í
forystuhlutverki. Stöðugt meiri þekking byggist
upp á því hvað hægt sé að gera til að snúa
þróuninni við. Hér á landi er stækkandi hópur
vísindamanna að leita leiða til að auka hreysti
þjóðarinnar eins og greinin í blaðinu er gott dæmi
um. Nú er því mikilvægt að læknar, vísindamenn,
heilbrigðisstarfsmenn, stjórnmálamenn, foreldrar
og aðrir þeir sem láta sér annt um heilsu íslenskra
barna taki höndum saman og stýri samfélaginu af
þeirri braut sem leiðir til aukinnar offitu og inn á
braut hreysti og heilbrigðari lífsstíls.
Heimildir
1. Briem B. Breytingar á hæð og þyngd 9 ára skólabama
í Reykjavík 1919-1998. Meistaraprófsritgerð læknadeild
Háskóla íslands, ágúst 1999.
2. Magnússon KÞ, Amgrímsson SÁ, Sveinsson Þ, Jóhannsson
E. Líkamshreyfing 9 og 15 ára íslenskra bama í ljósi lýð-
heilsumarkmiða. Læknablaðið 2011; 97: 75-81.
3. PW Franks, Hanson RL, Knowler WC, et al. Childhood
obesity, other risk factors, and premature death. NEJM 2010;
362:485-93.
4. Olshansky SJ, Passaro DJ, Hershow RC, et al. A potential
decline in life expectancy in the United States in the 21st
Century. N Engl J Med 2005; 352:1138-45.
LÆKNAblaðið 2011/97 71