Læknablaðið - 15.02.2011, Blaðsíða 49

UMRÆÐUR 0 G FRÉTTIR
ADHD Á LÆKNADÖGUM
Árangurinn er oft stórkostlegur
Grétar Sigurbergsson, geðlæknir flutti erindi á
Læknadögum á málþingi um ADHD um rítalín-
meðferð fullorðina. Hann kynnti sér þessa
meðferð sem yfirlæknir réttargeðdeildarinnar á
Sogni árið 1993.
„Það vakti athygli mína hversu erfiðir margir
fanganna gátu verið og héldu kerfinu stundum
í heljargreipum. Ég rakst á rannsókn Stens
Levander réttargeðlæknis sem komst að því
helmingur karlmanna í sænskum fangelsum væri
með ADHD. Ég kynnti mér ADHD og hóf að
meðhöndla suma erfiðustu fangana með rítalíni.
Þeir höfðu fram að því fengið róandi lyf sem gerði
þá iðulega enn verri, en rítalínið gerði marga
þessara fanga ljúfa sem lömb. Það verður að
segjast að erfitt er að meðhöndla fanga með rítalíni
án þess að það verði söluvara innan fangelisins.
En þessi reynsla af rítalíni lofaði góðu og ég get
nefnt síbrotamann, fíkil sem dvaldist í fangelsi frá
unga aldri en hefur ekki stigið fæti þangað í 15 ár
frá því hann hóf töku rítalíns. Hann er nú algjör
fyrirmyndarmaður og segir að rítalín hafi bjargað
lífi sínu."
Grétar sagði skilið við réttargeðdeildina og
fangelsislækningar árið 1996 en fór að endurmeta
suma af erfiðustu sjúklingunum, einkum þá sem
þurftu síendurtekið að leggjast inn. „Meðal þeirra
var ung kona sem gengið hafði illa að lækna. Hún
þjáðist af geðhvörfum en ég velti því fyrir mér
hvort hún væri auk þess með ADHD. Mér fannst
það tilraunarinnar virði að reyna rítalín og hún
var tilbúin að reyna nær hvað sem var. Hún tók
fyrst rítalín fyrir 15 árum og hefur ekki komið inn
á geðdeild síðan. Hún hefur verið einkennalaus
og stundað sína vinnu. Mér varð ljóst að ADHD
er ekki sjúkdómur en getur verið alvarlegur
sjúkdómsvaldur, sér í lagi hjá fullorðnum."
Grétar segir að einkenni ADHD séu
einbeitingarleysi, ofvirkni og hvatvísi og það sé
þakklátt starf að leysa vanda þeirra sem þjást
vegna þessa. „Ungt fólk með ADHD er líklegra
en aðrir til að hverfa frá námi. Það hefur oft
tilhneigingu til þunglyndis, kvíðaraskanir eru
algengar, slysatíðni er hærri og hættan á að leiðast
út í misnotkun vímuefna er margfalt hærri en hjá
þeim sem ekki eru með ADHD."
Ofvirkni nánast þjóðareinkenni
Grétar segir kvillann vera arfgengan og hafi
hugsanlega gert fólk hæfara til að lifa af við
erfiðar aðstæður öldum saman. „ADHD gerir
mann áræðnari, fífldjarfan jafnvel, og það eru
eiginleikar sem hafa komið sér vel
gegnum aldirnar hér á landi. ADHD
gerir fólk stundum duglegt, mikilvirkt
og oft mjög hugmyndaríkt. Það er sem
sagt ekki alltaf til vandræða að vera með
ADHD. En margt í samfélaginu gerir
slíku fólki nú á tímum erfitt fyrir þegar
áhersla er lögð á einbeitingu, minni,
fyrirhyggju, stundvísi og skipulagsgáfu.
Það má leiða að því líkur að hérlendis
séu skýringar á því hvers vegna hlutfall
ADHD sé hærra en í löndunum í
kringum okkur, án þess að það hafi
verið rannsakað. Við erum afkomendur
fólks sem var áræðið og hvatvíst, það
lagði á höfin út í óvissu og hafði ef til
vill ekki fyrirhyggju til að hugsa um
afleiðingarnar. Innflytjendasamfélög eru gjarnan
þessu marki brennd og má velta því fyrir sér
hvort genið sé ekki nokkuð ráðandi í slíkum
samfélögum. Það væri verðugt rannsóknarefni
og ýmislegt í hegðunarmynstri þjóðarinnar hefur
mér fundist benda til þess að ofvirkni sé nánast
þjóðareinkenni."
Grétar tekur undir að vissulega þurfi að
stemma stigu við misnotkun rítalíns og skyldra
lyfja en engu að síður sé mikilvægt að hafa í huga
að ADHD hafi lengi verið stórlega vangreint
meðal fullorðinna. „Það eru aðeins 14 ár síðan efnt
var til umræðufundar íslenskra geðlækna undir
yfirskriftinni Er ADHD til meðal fullorðinna? Flestir
töldu þá að svo væri ekki. Nú efast enginn um það
lengur en við erum enn að vinda ofan af kúfnum.
Ekki má heldur gleyma því að vangreindir
einstaklingar með ADHD kosta samfélagið mikið.
Heilbrigðisþjónustan og dómskerfið bera þyngsta
hlutinn en fullorðnir með erfið einkenni af ADHD
þjást af ýmsum fylgikvillum. Sumir leiðast út í
vímuefnanotkun og andfélagslega hegðun og
afbrot og slysatíðni þeirra er hærri en hjá öðrum.
Það er því til mikils að vinna að greina ADHD
sem fyrst hjá börnum því unglingar með ADHD
eru miklu líklegri en aðrir unglingar til að leiðast
út í vímuefnanotkun og detta út úr skóla. Það
hefur verið sýnt fram á að með þvf að setja þessi
börn á rítalín verða líkurnar á því að þau misnoti
vímuefni engu meiri en hjá þeim sem ekki eru
haldnir þessum kvilla. Eitt af því ánægjulegasta
sem ég fæst við í starfi mínu er að hjálpa ungu fólki
með ADHD sem hefur misst fótanna í tilverunni
aftur á rétta braut og sjá það ná tökum á námi og
ná að nýta hæfileika sína og blómstra."
„Eitt afpví ánægjulegasta
sem égfæst við í starfi mínu
er að hjálpa ungu fólki
með ADHD," segir Grétar
Sigurbergsson geðlæknir.
Hávar
Sigurjónsson
LÆKNAblaðið 2011/97 11 3