Læknablaðið - 15.02.2011, Blaðsíða 19

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKN
Skjaldkirtilskrabbamein á
íslandi tímabilið 1955-2004
Klínísk og meinafræðileg faraldsfræðirannsókn
Jón Gunnlaugur
Jónasson1’3’4
líffærameinafræðingur
Jón
Hrafnkelsson2
krabbameinslæknir
Elínborg
Ólafsdóttir3
verkfræðingur
Lykilorð: skjaldkirtilskrabbamein,
vefjagerð æxla, TNM-stigun,
nýgengi, faraldsfræði.
'Rannsóknarstofu í
meinafræði á Landspítala,
2krabbameins-
lækningadeild Landspítala,
3Krabbameinsskrá íslands
hjá Krabbameinsfélagi
íslands,
••læknadeild HÍ.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Jón Gunnlaugur Jónasson,
líffærameinafræðingur,
rannsóknarstofu í
meinafræði
Landspítala Hringbraut,
101 Reykjavík.
jongj@landspitali. is
Ágrip
Inngangur: Krabbamein í skjaldkirtli eru fremur
sjaldgæf æxli þó þau hafi verið óvenju algeng
á Islandi. Meinafræðiflokkun og TNM-stigun
æxlanna hefur breyst á undanfömum áratugum.
Tilgangur rannsóknarinnar var að endurskoða
öll skjaldkirtilskrabbamein á 50 ára tímabili, meta
horfur sjúklinga og kanna breytingar.
Efniviður og aðferðir: Upplýsingar fengust hjá
Krabbameinsskrá íslands um skjaldkirtilskrabba-
mein greind á íslandi 1955-2004. Greiningardagur,
kyn og aldur sjúklinga var skráð. Öll vefjasýni
voru endurmetin, æxlin endurflokkuð og TNM-
stig ákvarðað. Einungis æxli greind í lifandi
sjúklingum komu inn í þessa rannsókn. Athugað
var hvaða þættir höfðu áhrif á lifun sjúklinga og
hverjir þeirra reyndust sjálfstætt marktækir.
Niðurstöður: Alls greindust 805 skjaldkirtils-
krabbamein á tímabilinu, þar af 588 í konum.
Meðalaldur kvenna var 51 ár en karla 58 ár.
Marktækar sveiflur á nýgengi komu fram en
nýgengið jókst þó lítið á síðustu áratugum
rannsóknartímans. Hlutfall totumyndandi krabba-
meins var í heild um 80% og T0-T2 stig æxla um
66%. Þessi hlutföll breyttust lítið, einkum síðustu
fjóra áratugina. Æxli í konum greindust almennt á
lægra TNM-stigi. Sjúkdómssértæk fimm ára lifun
var 88% og jókst marktækt á rannsóknartímanum.
Við fjölbreytugreiningu var aldur við greiningu,
greiningarár, vefjagerð og TNM-stig allt sjálf-
stæðir þættir sem höfðu áhrif á horfur sjúklinga.
Alyktun: Nýgengi skjaldkirtilskrabbameins hér-
lendis er ekki lengur hátt miðað við ýmis ná-
grannalönd. Kyn reyndist ekki sjálfstætt mark-
tækur áhættuþáttur varðandi lifun. Hins vegar var
greiningarár sjálfstæður þáttur sem getur bent til
að meðferð hafi orðið árangursríkari.
Inngangur
Krabbamein í skjaldkirtli eru ekki meðal algeng-
ustu illkynja æxla. Þau hafa hins vegar verið
óvenjulega algeng á íslandi í samanburði við hin
Norðurlöndin og aðrar vestrænar þjóðir.1'3 Þau
eru um 3% allra greindra krabbameina í landinu
og eru talsvert algengari meðal kvenna en karla.1
Orsakir skjaldkirtilskrabbameina eru ekki ljósar
en vitað er að jónandi geislun er sá áhættuþáttur
sem best hefur verið tengdur við myndun þess-
ara æxla.4 Aðallega er um að ræða fjórar megin-
vefjagerðir illkynja æxla sem uppruna eiga í
kirtlinum. Hér er átt við totumyndandi krabba-
mein (papillary carcinoma), skjaldbúskrabbamein
(follicular carcinoma), merggerðarkrabbamein
(medullary carcinoma) og villivaxtarkrabbamein
(anaplastic carcinoma). Sjaldgæfari tegundir eru
til að mynda flöguþekjukrabbamein, eitilfrumu-
æxli og sarkmein, en einnig koma til afar sjaldan
meinvörp til skjaldkirtils. Vefjafræðilegt útlit
skjaldkirtilskrabbameina er margvíslegt og horfur
sjúklinga eru mjög breytilegar eftir tegund æxl-
anna. Þanrdg hafa sjúklingar með vissar tegundir
skjaldkirtilskrabbameina afar góðar horfur í sam-
anburði við krabbamein almennt, meðan aðrar
tegundir meinsins eru meðal illvígustu krabba-
meina sem þekkjast.5
Höfundar hafa lengi unnið að rannsóknum á
skjaldkirtilskrabbameinum á íslandi og þegar hafa
birst greinar um faraldsfræði og meinafræði þess-
ara æxla hér á landi fram til 1990.6'8 Þessi rannsókn
er því framhald af fyrri vinnu höfunda.
Markmiðið með þessari rannsókn er að gefa
yfirlit yfir faraldsfræði skjaldkirtilskrabbameina á
Islandi yfir hálfa öld þar sem endurskoðun hefur
farið fram á meinafræði æxlanna, stigun, gerð og
tengsl klínískra og meinafræðilegra þátta við lífs-
horfur sjúklinga könnuð.
Efniviður og aðferðir
Frá Krabbameinsskrá íslands fengust upplýs-
ingar um alla sjúklinga sem greindust með
skjaldkirtilskrabbamein á íslandi á tímabilinu
1955-2004, eða alls 1025 einstaklinga. Þessi sjúk-
dómur greinist alloft óvænt við krufningu.
Á rannsóknartímabilinu greindust alls 173
einstaklingar á þann hátt, en ákveðið var
að binda þessa rannsókn eingöngu við þá
sem greindust með æxlið í lifanda lífi, eða
852 sjúklinga alls. Öll vefjasvör sjúklinga og
krufningaskýrslur voru yfirfarin. Vefjasýni
voru fengin frá Rannsóknarstofu Háskólans
í meinafræði á Landspítala, meinafræðideild
LÆKNAblaðið 2011/97 83