Læknablaðið - 15.02.2012, Síða 31

RANNSÓKN
Slys á hættulegustu vegum landsins
Þóroddur Bjarnason,' félagsfræðingur Sveinn Arnarsson,1 félagsfræðinemi
ÁGRIP
Inngangur: Markmið með rannsókninni var að finna hættulegustu þjóð-
vegi landsins með tilliti til fjölda slysa á hvern km vegar og tíðni umferðar-
slysa á milljón ekna km. (fyrsta lagi að finna þá vegarkafla þar sem flest
slys verða og þar sem áhætta vegfarenda er mest. í öðru lagi að meta
hvort fjöldi slysa og tíðni slysa fari saman. I þriðja lagi finna vegarkafla
sem eru hættulegastir í þeim skilningi að þar verði mörg slys og áhætta
einstakra vegfarenda sé mikil.
Efniviður og aðferðir: Helstu vegum utan þéttbýlis var skipt í 45 vegar-
kafla sem voru að meðaltali 78 km að lengd. Fáförnum vegum og vegum í
þéttbýli var sleppt. Upplýsingar um lengd vega, umferðarþunga og fjölda
slysa frá Umferðarstofu voru notaðar til að reikna fjölda slysa á hvern
km og tiðni slysa á milljón ekinna km. Fylgni milli fjölda og tíðni slysa var
reiknuð og hættulegustu vegarkaflarnir fundnir með því að reikna meðaltal
af raðtölum fyrir hvern vegarkafla.
Niðurstöður: Flest slys á hvern km urðu á vegum til og frá höfuðborgar-
svæðinu, en einnig austur að Hvolsvelli, norður til Akureyrar og á Mið-
Austurlandi. Slysatíðni á hverja milljón ekna km var hins vegar hæst á
norðausturhorni landsins, norðanverðu Snæfellsnesi og á Vestfjörðum.
Neikvæð fylgni fannst milli fjölda og tíðni slysa. Hættulegustu vegarkaflar
landsins með tilliti til beggja þátta voru á Mið-Austurlandi, norðanverðum
Vestfjörðum, frá Blönduósi til Akureyrar og á norðanverðu Snæfellsnesi.
Ályktun: Flest umferðarslys á hvern km urðu á þeim vegum þar sem
slysatíðni á hverja milljón ekna km er lág. Því er hægt að fækka slysum
mest með því að auka umferöaröryggi þar sem það er nú þegar mest, en
með því ykist misrétti í umferðaröryggi. Stefnumótun í samgöngumálum
felur í sér forgangsröðun í heilbrigðismálum þar sem jafnrétti einstaklinga
til öryggis og heilbrigðis fer ekki alltaf fyllilega saman við hagræðingar-
sjónarmið og hagsmuni meirihlutans.
Inngangur
'Félagsvísindadeild
Háskólans á Akureyri.
Fyrirspurnir:
Þóroddur Bjarnason
thoroddur@unak.is
Greinin barst: 24. júlí 2011
- samþykkt til birtingan
13. janúar 2012.
Engin hagsmunatengsl
tilgreind.
Slys í umferðinni ógna lífi og limum vegfarenda og
því má líta á úrbætur í vegamálum sem heilbrigðis-
mál. A Islandi eru umferðarslys um fjórðungur allra
skráðra slysa í Slysaskrá íslands og rétt um helmingur
allra banaslysa.1-2 Um þriðjungur allra alvarlegra slysa
og banaslysa í umferðinni eiga sér stað á höfuðborgar-
svæðinu og tæplega helmingur þeirra í um 50 km radí-
us til Keflavíkur, Akraness og Selfoss.3 Á undanförnum
misserum hefur áhersla verið lögð á forgangsröðun
samgönguframkvæmda með fækkun umferðaslysa að
markmiði4 og hefur Félag íslenskra bifreiðaeigenda í
Reykjavík meðal annars gagnrýnt að svonefnd byggða-
sjónarmið og kjördæmapot ráði of miklu við uppbygg-
ingu á samgöngukerfi landsins.
Meginmarkmið samgöngukerfisins er að tengja
byggðarlög landsins með öruggum, áreiðanlegum og
ódýrum hætti og því er lögð áhersla á fækkun slysa
ásamt vegstyttingum og fækkun umferðarhindrana við
forgangsröðun samgönguframkvæmda.5 Þegar hefur
mikið áunnist í samgöngumálum hQér á landi, sérstak-
lega á þéttbýlustu svæðum landsins, en víða í dreifbýli
eru þó lélegir vegir, einbreiðar brýr og illfærar heiðar á
vetrum. Umræða um stefnumótun í samgöngumálum
einkennist því oft af mismunandi hagsmunum íbúa í
þéttbýli og dreifbýli. Þannig gæti ákveðin framkvæmd
flýtt för 10.000 manns um 10 mínútur á dag en önnur
flýtt för 1.000 manns um 100 mínútur á dag. í báðum
tilvikum sparast um 10 mannvikur á dag, þótt fyrri
framkvæmdin skipti mjög marga tiltölulega litlu en hin
síðari tiltölulega fáa mjög miklu máli.
Með sama hætti vegast á tvenns konar gild sjónarmið
þegar rætt er um samgönguframkvæmdir sem dregið
geta úr slysahættu. Fjöldi slysa eykst að jafnaði með
aukinni umferð og frá lýðheilsusjónarmiði gæti verið
skynsamlegt að leggja áherslu á samgönguframkvæmdir
við umferðarþyngstu vegi landsins. Tíðni slysa á hvern
ekinn km gæti hins vegar verið mun hærri á vegum þar
sem umferð er minni og vegna öryggis einstakra veg-
farenda gætu framkvæmdir við verstu vegi landsins átt
frekar rétt á sér. Stefnumótun í samgöngumálum er því
öðrum þræði forgangsröðun í heilbrigðismálum þar sem
jafnrétti einstaklinga til öryggis og heilbrigðis þarf ekki
að fara saman við hagræðingarsjónarmið og hagsmuni
meirihlutans.
Erlendar rannsóknir benda eindregið til þess að slysa-
tíðni í umferðinni sé meiri í dreifbýli en þéttbýli og af-
leiðingar slysa í dreifbýli oft alvarlegri þar sem lengra
sé í bráða læknisþjónustu.6-8 Þetta á ekki síður við hér á
landi þar sem vegalengdir til sérhæfðra sjúkrahúsa eru
oft miklar og óblíð náttúra og erfið skilyrði geta gert
sjúkraflutninga mjög erfiða.9-10 Umferðarstofa gefur út
ársskýrslur um umferðarslys þar sem meðal annars er
gefin upp staðsetning og færð þegar slysin áttu sér stað,
skipting slasaðra og fjöldi látinna eftir aldri, kyni og
þjóðerni.3 Rannsóknarnefnd umferðarslysa hefur jafn-
framt gert úttektir á umferðarslysum eftir svæðum,11 teg-
undum slysa,12 hópum einstaklinga sem lenda í slysum
(til dæmis ferðamanna)13 og orsökum slysa.14
Markmið þessarar rannsóknar er þríþætt. I fyrsta lagi
að finna þá vegarkafla utan þéttbýlis þar sem flest slys
verða og þar sem slysahætta er mest á hvern ekinn km. í
öðru lagi að að kanna fylgni milli slysahættu á ekinn km
og tíðni umferðarslysa á einstökum vegarköflum í dreif-
býli. í þriðja lagi greina þá vegarkafla þar sem áhætta er
í senn mikil á hvern ekinn km og þar sem tíðni slysa er
há vegna mikils umferðarþunga.
LÆKNAblaðið 2012/98 103