Læknablaðið - 15.05.2012, Blaðsíða 19

RANNSÓKN
Tafla II. Holdafarsflokkun þátttakenda samkvæmt líkamsþyngdarstuðli og hlut-
falli likamsfitu.
Viðmið Stúlkur Drengir
Líkamsþyngdarstuðull kg/m2 % (n) kg/m2 % (n)
Of létt(ur) <18,5 8,5(11) <18,5 2,1 (3)
Kjörþyngd -24,9 72,1 (93) -24,9 71,0 (103)
Of þung(ur) -29,9 14,7(19) -29,9 17,9(26)
Offita >30,0 4,7 (6) >30,0 9,0 (13)
Hlutfall líkamsfitu13 % %
Of lágt <20,0 2,5 (3) <8,0 0,0 (0)
Lágt -24,0 8,5 (10) -10,5 4,5 (6)
i meðallagi -31,5 46,6 (55) -17,5 37,3 (50)
Hátt -35,0 20,3 (24) -22,0 25,4 (34)
Offita >35,0 22,0 (26) >22,0 32,8 (44)
Viðmiðunargildin fyrir flokkana á milli hæsta og lægsta flokks ná frá viðmiðunargildinu
fyrir flokkinn I næstu línu fyrir ofan að viðmiðunargildinu fyrir umræddann flokk (til dæmis
þeir sem flokkast of þungir hafa líkamsþyngdarstuðul frá 25,0 kg/m2til og með 29,9 kg/
m2).
og kynja. Þegar flokkun hópsins á breytunum (holdafari, líkams-
samsetningu, blóðþrýstingi, blóðbreytum, úthaldi og hreyfingu)
miðað við alþjóðleg viðmiðunargildi13'18 var skoðuð voru allir þátt-
takendur hins vegar notaðir. Tvíbreytudreifigreining (Two-Way
ANOVA) með Bonferroni-leiðréttingarprófi var notuð til að bera
saman kyn og skóla, sem og til að meta víxlverkun (;interaction) á
milli þessara breyta. Cohen s d (Cd) var notað til að meta áhrifs-
stærðir á mun milli skóla. Krosstöflur (crosstabs) voru notaðar til
að skoða dreifingu kynjanna í flokka viðmiðunargildanna og kí-
kvaðrat (clii-square) notað til að meta hvort marktækur munur væri
á hlutfalli kynjanna í mismunandi flokkum. Gögnin eru birt sem
meðaltöl og staðalfrávik og tölfræðileg marktækni var sett við
p<0,05.
Niðurstöður
Niðurstöður úr mælingunum settar fram eftir skólum má sjá í töflu
I. Engin marktæk víxlverkun fannst á milli skóla og kyns. Mark-
tækur munur (p<0,05) var á milli kynja á öllum breytum nema BMI,
þanþrýstingi, hreyfingu, LDL og þríglýseríðum (p>0,05). Drengir
voru hærri, þyngri, úthalds- og mittismeiri, og með lægra hlutfall
líkamsfitu og HDL eins og við mátti búast. Þeir höfðu einnig hærri
slagþrýsting, lægra heildarkólesteról og hærri blóðsykur. Marktæk-
ur munur var á milli skóla í hæð, mittismáli, hlutfalli líkamsfitu,
slag- og þanþrýstingi, VO,max, hreyfingu og LDL (p<0,05). Nem-
endur úr skóla þrjú skáru sig yfirleitt úr og voru lægri (Cd=0,2),
feitari (Cd=0,5), úthaldsminni (Cd=0,7), mittismeiri (Cd=0,3),
með hærri slag- (Cd=0,5) og þanþrýsting (Cd=0,7) og hreyfðu sig
minna (Cd=0,7). Undantekningin var sú að nemendur skóla tvö
höfðu lægra LDL (Cd=0,4) heldur en nemendur hinna skólanna.
Flokkun þátttakendanna í holdafarsflokka samkvæmt viðmið-
unargildum er í töflu II. I heildina voru 23,3% þeirra skilgreindir of
þungir eða of feitir. Heldur hærra hlutfall drengja flokkaðist sem of
feitir meðan mun stærri hópur stúlkna var talinn of léttur (p=0,049).
Sams konar greining eftir hlutfalli líkamsfitu gaf mun verra ástand
til kynna, því 50,8% nemenda höfðu hátt hlutfall líkamsfitu (23,0%)
eða offitu (27,8%).13 Eins og samkvæmt BMI-flokkuninni reyndust
hlutfallslega fleiri drengir of feitir meðan hlutfall stúlkna með lágt
Tafla III. Blóðþrýstingsflokkun þátttakenda.
Viðmið Efri mörk Neðri mörk Stúlkur Drengir
Blóðþrýstingur mmHg mmHg %(n) %(n) %(n) %(n)
Kjörblóðþrýstingur <120,0 <80,0 58,6 (75) 90,6 (116) 33,6 (49) 83,6 (122)
Eðlilegur -134,9 -84,9 37,5 (48) 6,3 (8) 50,7 (74) 13,0 (19)
Jaðarþrýstingur -140,0 -90,0 1,6(2) 2,3 (3) 10,3 (15) 2.7 (4)
Háþrýstingur >140,0 >90,0 2,3 (3) 0,8 (1) 5,5 (8) 0,7(1)
Viðmiðunargildin fyrir flokkana á milli hæsta og lægsta flokks ná frá viðmiðunargildinu
fyrir flokkinn í næstu línu fyrir ofan að viðmiðunargildinu fyrir umræddan flokk (til dæmis
þeir sem flokkast með eðlilegan slagþrýsting hafa efri mörk frá 120 mmHg til og með
134,9 mmHg). Dálkurinn til vinstri hjá stúlkum og drengjum á við efri mörkin og dálkurinn
til hægri við neðri mörkin.
eða of lágt hlutfall líkamsfitu var hærra (p=0,042). Þegar mælingar
á kviðfitu samkvæmt mittismáli voru skoðaðar kom í ljós að um
8 af hverjum 10 (79,6%) nemendum höfðu viðunandi mittismál
(<80 sm stúlkur og <94 sm drengir).14 Hins vegar flokkuðust 20,2%
stúlkna með meðaláhættu (80-88 sm) og 7,8% með mikla áhættu
(>88 sm) á offitutengdum sjúkdómum miðað við mittismál. Sömu
tölur hjá drengjum voru 8,2% (94-102 sm) og 5,5% (>102 sm). Hærra
hlutfall drengja mældist með ásættanlegt mittismál en hærra hlut-
fall stúlkna hafði mittismál tengt meðaláhættu á offitutengdum
sjúkdómum (p=0,009).
Niðurstöður blóðþrýstingsmælinganna sýna að 89,8% nemenda
höfðu kjör- eða eðlilegan slagþrýsting og aðeins 10,2% voru skil-
greind með jaðar- eða háan slagþrýsting (tafla III). Þrátt fyrir
það var hærra hlutfall drengja með jaðar- eða háan slagþrýsting
(p<0,001). Meginþorri nemenda (265 af 274) hafði kjör- eða eðli-
legan þanþrýsting og hlutföll drengja og stúlkna í flokkum þan-
þrýstings voru svipuð (p=0,139).
Samkvæmt flokkun American College of Sport Medicine
(ACSM)15 mældist V02max 84,4% nemenda sæmilegt eða betra (tafla
IV). Hærra hlutfall drengja hafði mjög gott úthald en stúlkur með
sæmilegt eða slakt úthald reyndust hlutfallslega fleiri en drengir
í sömu flokkum (p<0,001). Litill munur reyndist hins vegar á
hreyfingu drengja og stúlkna og hlutfall kynjanna var nokkuð
áþekkt í hverjum viðmiðunarflokki (p=0,706). Þrátt fyrir að innan
við 20 nemendur hafi talist lifa kyrrsetulífi, náðu að jafnaði 139
(65,6%) nemendur ekki æskilegri hreyfingu (>10.000 skref) á degi
hverjum!6
Hlutfall nemenda sem var yfir/undir ráðlögðum mörkum hvað
varðar blóðfitu og blóðsykur má sjá á mynd 1. Að jafnaði mæld-
ust -5-10% þátttakenda með blóðfitur utan æskilegra marka en
sárafáir reyndust hafa óeðlilegan blóðsykur. Heldur hærra hlutfall
stúlkna hafði of hátt (>6,0 mmol/L)17 heildarkólesteról (p=0,014)
en ekki var hlutfallslegur munur á fjölda drengja og stúlkna utan
æskilegra marka hvað varðar LDL (>3,35 mmol/L17, p=0,293),
HDL (<1,30 mmol/L stúlkur, <1,05 mmol/L drengir17, p=0,901),
þríglýseríð (>1,7 mmol/L17, p=0,508) og blóðsykur (>5,6 mmol/L18,
p=0,357).
Umræöa
Helstu niðurstöður rannsóknarinnar voru þær að íslenskir 18 ára
nemendur í framhaldsskólum eru mjög illa á sig komnir hvað
holdafar varðar, hvort heldur sem þeir eru skoðaðir út frá BMI-
eða hlutfalli líkamsfitu. Einnig höfðu 11% nemenda óæskilega
LÆKNAblaðið 2012/98 279