Læknablaðið - 15.07.2012, Blaðsíða 38

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Heilkornið og hollustan
- talað við Laufeyju Steingrímsdóttur
■ ■ ■ Gunnþóra Gunnarsdóttir
„Við viljum draga heilkornið inn í holl-
ustuumræðuna og vekja meiri athygli
á því en gert hefur verið. Fólk þarf að
vita um áhrif þess á heilsuna og læra að
þekkja í hvaða vörum það er." Þetta segir
Laufey Steingrímsdóttir, prófessor í nær-
ingarfræði, að nýlokinni stórri norrænni
næringarráðstefnu í Reykjavík í byrjun
júní. Þar var meðal annars kynnt verk-
efnið Nordic Health Whole Grain Foods,
eða HELGA, eitt þriggja öndvegisverk-
efna sem hafa verið styrkt af Norræna
rannsóknarsjóðnum á sviði næringar
undanfarin ár en Laufey stýrir íslenska
hluta verkefnisins.
Minnkar líkur á langvinnum sjúkdómum
Laufey segir rannsóknir benda eindregið
til þess að grófur kornmatur búi yfir mikl-
um hollustueiginleikum, ekki síður en til
dæmis ávextir og grænmeti og er hún þó
síst að draga úr gildi þeirra matvæla fyrir
heilsuna. „Stórar og vandaðar faralds-
fræðilegar rannsóknir hafa sýnt að rífleg
neysla á heilkorni minnkar hættu á hjarta-
og æðasjúkdómum álíka mikið og neysla
ávaxta og grænmetis. Eins hefur komið
í ljós að heilkornið hefur jákvæð áhrif á
insúlín- og blóðsykurstjórnun og minnkar
áhættu á sykursýki 2," segir hún. „Svo má
nefna að neysla á grófu korni veitir meiri
saðsemi en fínmalað korn og getur þannig
skipt máli fyrir þyngdarstjórnun. Að
lokum má bæta við þessa lofræðu um heil-
kornið, að faraldsfræðilegar rannsóknir
hafa ítrekað tengt neyslu þess við minni
líkur á ristilkrabbameinum."
Ekki gleyma því sem er hollt hjá okkur
Reyndar segir Laufey rannsóknir á grófu
korni ekki hafa verið eins margar og öflug-
ar og ætla mætti í gegnum tíðina. Astæð-
una telur hún þá að bæði í Bandaríkjunum
og Suður-Evrópu er lítil hefð fyrir neyslu
á grófu korni og þeim matvörum hafi því
verið minni gaumur gefinn í rannsóknum.
„Grófa kornið er fyrst og fremst einkenni
Norður-Evrópu, sérstaklega Norður-
landanna. Áhuginn á Miðjarðarhafs-
mataræðinu hefur hins vegar breiðst út
um alla álfuna og allir þekkja hollustuna
í grænmeti, ávöxtum og matarolíu sem
einkenna Miðjarðarhafsmataræðið. Við
höfum tekið þessari þekkingu fagnandi
og borðum miklu meira af grænmeti og
ávöxtum en áður og eins hefur notkun á
matarolíu stóraukist í stað smjörlíkis eða
smjörs. Þetta er allt af hinu góða. Hitt er
öllu verra að við höfum tapað sumu af því
góða sem einkenndi norræna mataræðið,
meðal annars grófa korninu. I staðinn
fyrir rúgbrauðið er komið ciabattabrauð
og pasta og aðrar vörur úr fínunnu korni,
aðallega hvítu hveiti. Það er undir okkur
Norðurlandabúum komið að rannsaka
hollustuþætti norræna matarins því þó við
tökum heilshugar á móti nýjum boðskap
megum við ekki gleyma því sem er hollt
og gott hjá okkur. Þess vegna var stofnað
til þessara þriggja öndvegisverkefna á
sviði næringar og hollustu," segir hún og
lýsir þeim verkefnum aðeins nánar.
„Flest Norðurlöndin eiga fulltrúa í
öndvegisverkefnunum og við Islendingar
tökum þátt í tveimur þeirra. Inga Þórs-
dóttir, deildarforseti og prófessor í nær-
ingarfræði, stýrði íslenska þætti verkefnis
sem fjallaði um norræna matinn og heilsu-
þætti hans en ég stýrði íslenska þættinum
í HELGU, sem snýst um hollustu heila
kornsins, sögu þess og þátt í matarmenn-
ingunni."
Hveitið tekur yfir
í allri umfjöllun um íslenska matarhefð og
matarmenningu hefur lítil áhersla verið
lögð á kornið. „Á hinum Norðurlöndunum
var ræktað korn, einkum þrjár tegundir,
rúgur, bygg og hafrar og þær voru uppi-
staðan í fæðu íbúanna," segir Laufey. „Hér
voru þessar tegundir innflutningsvara
og ég gekk til liðs við norræna rann-
sóknarfólkið með þá hugmynd að hér á
landi hefði verið lítil neysla á korni allt
fram á miðja 20. öld. Svo þegar ég fer að
skoða málið með sagnfræðingum, þeim
Guðmundi Jónssyni, prófessor í sagnfræði
og meistaranema hans, sem heitir Pálmi
Gautur Sverrisson, kemur allt annað í ljós.
Guðmundur hefur tekið saman innflutn-
ing á korni og öðrum matvælum til ís-
lands allt frá miðri 18. öld og fram á þá 20.
Þar kemur fram að hingað var flutt mjög
mikið magn af rúgi og ýmsar frásagnir
sýna einnig að rúgur hefur verið stór þátt-
ur í fæði fólks bæði til sjávar og sveita. Um
aldamótin 1900 var innflutningur á rúgi
40 kg á ári á hvern íbúa og fór upp í 60 kg
á árunum frá 1910-15, en til samanburðar
er hann núna 3,2 kg á íbúa á ári eða innan
við tíundi hluti þess sem áður var. Einnig
var töluvert flutt inn af byggi og höfrum
og allt eru þetta heilsusamlegar heilkorna
Hafrar, bygg og
rúgur voru aðal
korntegundir
Norðurlanda
gegnum aldirnar
og uppistaðan í
fæðu íbúanna.
Mynd/Gun.
Heila kornið er
heilsusamlegt
fæði.
Mynd/Gun.
426 LÆKNAblaðiö 2012/98
J